“ਅਸੀਂ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਆ ਦਿਤਾ ਹੈ”
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਗੇਟ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ’ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਲਾਲ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਝਲਕ ਵੇਖਣ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮੁਗਲ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਸੋਮਵਾਰ ਤੋਂ ਇਹ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ।
ਟੂਰਿਸਟ ਗਾਈਡਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਧੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਅੱਧਾ ਸਮਾਰਕ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲੋਂ ਘਾਤਕ ਧਮਾਕੇ ਬਾਰੇ ਸੁਣਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਉਤਸੁਕ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਰੀਕਰਤਾ ਜੋ ਸਟ੍ਰੀਟ ਫੂਡ ਸਟਾਲ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਅਪਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਲ ਗੁੰਮ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਛੋਟਾ ਸਮੂਹ ਬੈਰੀਕੇਡਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖੜਾ ਸੀ ਜਦੋਂ 25 ਸਾਲ ਦੇ ਗਾਈਡ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਧਮਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 10 ਪਰਵਾਰਾਂ ਜਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਜੋ ਲੋਕ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ, ਅਤੇ ਜੋ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਧਮਾਕੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੈਰੀਕੇਡ ਤਕ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ, ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁਛਿਆ ਹੈ।’’
ਲਗਭਗ 10 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਗਾਈਡ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੋਹੇਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵੀ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੇਟ ਉਤੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਮਾਰਕ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਵੇਖ ਸਕਣ। ਹੁਣ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਸੀਂ ਧਮਾਕੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤਕ ਕੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਆ ਦਿਤਾ ਹੈ।’’
ਸੋਹੇਲ ਨੇ ਉਸ ਘਾਤਕ ਰਾਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ, ‘‘ਮੈਂ ਘਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਚਾਹ ਪੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਇੰਨਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਤਕ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕੇ। ਮੇਰੇ ਕੰਨ ਬੋਲ਼ੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਭੱਜ ਗਏ।’’
ਇਕ ਹੋਰ ਗਾਈਡ ਰਾਕੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਕੁੱਝ ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਇਕ ਚਮਕ ਵੇਖੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਚੀਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਹਰ ਕੋਈ ਭੱਜ ਉਠਿਆ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਸੜਕ ਧੂੰਏਂ ਨਾਲ ਢੱਕ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਗੱਡੀਆਂ ਨੁਕਸਾਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਸੈਲਾਨੀ ਪੁੱਛਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਹੁਣ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਹੀ ਦੁਹਰਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਸਾਨੂੰ ਦਸਦੀ ਹੈ।’’
ਧਮਾਕੇ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿਤਾ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾੜ ਦਿਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਹਾੜੀਦਾਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਸਰੋਤ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਮੌਕੇ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉਤੇ ਖਿਡੌਣੇ ਆਦਿ ਵਾਲੇ 50 ਸਾਲ ਦੇ ਦੇਵੇਂਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਲਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਫਟ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਧਮਾਕਾ ਇੰਨਾ ਭਿਆਨਕ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰੇ ਸਟਾਲ ਉਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਬਹੁਤ ਸਾਮਾਨ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੋਕ ਹਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਭੱਜ ਗਏ ਅਤੇ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ’ਚ, ਮੇਰੇ ਸਟਾਲ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਟੁਕੜੇ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਅਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਾਮਾਨ ਗੁਆ ਦਿਤਾ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਅਪਣੇ ਇਕ ਦੋਸਤ ਤੋਂ ਕਿਰਾਏ ਉਤੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।’’
ਨੇੜਲੀ ਗਲੀ ’ਚ, ਸਥਾਨਕ ਵਸਨੀਕ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਨਿਯਮਤ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਦਮਾ ਪੂਰੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਧਮਾਕਾ ਇੰਨਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਘਰ ਕੰਬ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬਾਹਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ 500 ਤੋਂ 700 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੱਜਦੇ ਵੇਖਿਆ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਰਾਤ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਅਸੀਂ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗਏ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਲੋਕ ਆ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਅਜੇ ਵੀ ਡਰੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਹੋਇਆ ਉਸ ਉਤੇ ਪਕੜ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।’’ ਅੱਜ, ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਗਾਈਡ ਅਤੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਅਪਣੇ ਆਮ ਸਥਾਨਾਂ ਉਤੇ ਪਰਤ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਕ ਜ਼ਖਮੀ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿਚ।
