“ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ”
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਤੀ ਜਾਂ ਪਤਨੀ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਸੇਵਾ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ‘ਏ’ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਔਰਤ ਵਲੋਂ ਦਾਇਰ ਪਟੀਸ਼ਨ ਉਤੇ ਸੁਣਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਜਸਟਿਸ ਅਨਿਲ ਸ਼ੇਤਰਪਾਲ ਅਤੇ ਜਸਟਿਸ ਹਰੀਸ਼ ਵੈਦਿਆਨਾਥਨ ਸ਼ੰਕਰ ਦੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਬੈਂਚ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਕਿ ਸਥਾਈ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਸਮਾਜਕ ਨਿਆਂ ਦੇ ਉਪਾਅ ਵਜੋਂ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਦੋ ਸਮਰੱਥ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਜਾਂ ਬਰਾਬਰ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ।
ਬੈਂਚ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਉਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿਤਾ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਮੈਰਿਜ ਐਕਟ (ਐੱਚ.ਐੱਮ.ਏ.) ਦੀ ਧਾਰਾ 25 ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਦੇਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ, ਕਮਾਈ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ, ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਸਬੰਧਤ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ‘‘ਹਿੰਦੂ ਮੈਰਿਜ ਐਕਟ (ਐਚ.ਐਮ.ਏ.) ਦੀ ਧਾਰਾ 25 ਦੇ ਤਹਿਤ ਨਿਆਂਇਕ ਵਿਵੇਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਜਿੱਥੇ ਬਿਨੈਕਾਰ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ਉਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਰੀਕਾਰਡ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉਤੇ ਅਜਿਹੀ ਵਿਵੇਕ ਦੀ ਸਹੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂਪੂਰਨ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।’’
ਅਦਾਲਤ ਉਸ ਔਰਤ ਦੀ ਪਟੀਸ਼ਨ ਉਤੇ ਸੁਣਵਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਤਲਾਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਪਣੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਅਤੇ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। 2010 ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਜੋੜਾ ਸਿਰਫ ਇਕ ਸਾਲ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਰਿਹਾ। ਅਗੱਸਤ 2023 ਵਿਚ ਇਕ ਪਰਵਾਰਕ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉਤੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ।
ਪਤੀ ਨੇ ਪਤਨੀ ਵਲੋਂ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਭਾਸ਼ਾ, ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਸੰਦੇਸ਼, ਵਿਆਹੁਤਾ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਅਪਮਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਤਨੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਤੀ ਉਤੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦਾ ਜਵਾਬੀ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ।
ਪਰਵਾਰਕ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਤਨੀ ਨੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਸਮਝੌਤੇ ਵਜੋਂ 50 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਹਲਫਨਾਮੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਰਾਸ-ਐਗਜ਼ਾਮੀਨੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਔਰਤ ਨੇ ਅਪਣੇ ਪਤੀ ਉਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨੂੰ ਵੀ ਚੁਨੌਤੀ ਦਿਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ।
ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪਤਨੀ, ਜ਼ਾਹਰ ਤੌਰ ਉਤੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਭੰਗ ਹੋਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰਕਮ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨ ਉਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵਿਵਹਾਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਉਤੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਰੋਧ ਪਿਆਰ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।’’
