PM ਮੋਦੀ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਹਾਜੀ ਹਸਨਲ ਬੋਲਕੀਆ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ

PM Brunei Visit : ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਬੁਧਵਾਰ  ਨੂੰ ਚੀਨ ਵਲ  ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਸਥਾਰਵਾਦ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦੀ ਬਰੂਨੇਈ ਦੀ ਦੁਵਲੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਖੇਤਰ ’ਚ ‘ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਪ੍ਰਤੀ ਅਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੁਹਰਾਈ।

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਹਾਜੀ ਹਸਨਲ ਬੋਲਕੀਆ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ  ਵਿਆਪਕ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬਰੂਨੇਈ ਨੇ ਦੁਵਲੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ’ਤੇ  ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ’ਤੇ  ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ।

ਮੋਦੀ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਬੋਲਕੀਆ ਵਲੋਂ ਦਿਤੇ ਭੋਜਨ ’ਚ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਅਸੀਂ ਵਿਸਥਾਰਵਾਦ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।’

ਚੀਨ ਦਾ ਦਖਣੀ ਚੀਨ ਸਾਗਰ (ਐਸ.ਸੀ.ਐਸ.) ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਚੀਨ ਸਾਗਰ (ਈ.ਸੀ.ਐਸ.) ’ਚ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦ ਹੈ। ਚੀਨ ਦਖਣੀ ਚੀਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ’ਤੇ  ਅਪਣਾ  ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ  ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼, ਮਲੇਸ਼ੀਆ, ਵੀਅਤਨਾਮ, ਬਰੂਨੇਈ ਅਤੇ ਤਾਈਵਾਨ ਵੀ ਇਸ ’ਤੇ  ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ’ਚ ਚੋਣ ਜ਼ਾਬਤੇ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦਿਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਸੀਆਨ (ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ) ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿਤੀ  ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵੀ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ।’’

ਬਰੂਨੇਈ ਦੀ ਦੁਵਲੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਯੂ.ਐਨ.ਸੀ.ਐਲ.ਓ.ਐਸ. (ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ’ਤੇ  ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੰਮੇਲਨ) ਵਰਗੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ  ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਓਵਰਫਲਾਈਟ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।’’

ਦੋਹਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਸਾਂਝਾ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਿਆਨ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸਥਿਰਤਾ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਓਵਰਫਲਾਈਟ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ  ਕਾਨੂੰਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ  ਯੂ.ਐਨ.ਸੀ.ਐਲ.ਓ.ਐਸ., 1982 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਪਾਰ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੁਹਰਾਈ।

ਦੋਹਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਕੌਮਾਂਤਰੀ  ਕਾਨੂੰਨ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ  ਯੂ.ਐਨ.ਸੀ.ਐਲ.ਓ.ਐਸ. 1982 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ।

ਬਰੂਨੇਈ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ‘ਐਕਟ ਈਸਟ’ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਲਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ’ਚ ਇਕ ‘ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਈਵਾਲ’ ਦਸਦੇ  ਹੋਏ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ’ਚ ਦੁਵਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ’ਤੇ  ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪੱਖ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ, ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਉਣ ’ਤੇ  ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬਰੂਨੇਈ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ  ਸਬੰਧ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ਅਪਣੇ  ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ 40ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਮੌਕੇ ’ਤੇ  ਅਸੀਂ ਅਪਣੇ  ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈਵਾਲੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ  ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।’’

ਦੋਹਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਰੱਖਿਆ, ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼, ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਸਿੱਖਿਆ, ਊਰਜਾ, ਪੁਲਾੜ ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਸਿਹਤ, ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਸਭਿਆਚਾਰ  ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਸਮੇਤ ਕਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ’ਤੇ  ਦੁਵਲੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਈਸੀਟੀ (ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤਕਨਾਲੋਜੀ), ਫਿਨਟੈਕ, ਸਾਈਬਰ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਨਵੀਂ ਅਤੇ ਉੱਭਰ ਰਹੀਆਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵਿਆਉਣਯੋਗ ਊਰਜਾ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ’ਤੇ  ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ।

ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਅਪਣੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਨੂੰ ਰਣਨੀਤਕ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਅਪਣੇ  ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ’ਤੇ  ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਆਰਥਕ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਅਪਣੇ  ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਦਯੋਗ, ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫਿਨਟੈਕ ਅਤੇ ਸਾਈਬਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ’ਚ ਅਪਣੇ  ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।’’

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਐਲਐਨਜੀ (ਤਰਲ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ) ਖੇਤਰ ’ਚ ਲੰਮੇ  ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ। ਅਪਣੇ  ਰੱਖਿਆ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਰੱਖਿਆ ਉਦਯੋਗ, ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ ’ਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ’ਤੇ  ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ। ਪੁਲਾੜ ਖੇਤਰ ’ਚ ਅਪਣੇ  ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਵਿਕਾਸ, ਰਿਮੋਟ ਸੈਂਸਿੰਗ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ’ਚ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ ਹਾਂ। ’’

ਦੋਹਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਗਲੋਬਲ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ  ਵੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਤਿਵਾਦ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵਿਆਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿਤਾ।

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਵਾਰ  ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਘੇ ਸਵਾਗਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ  ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿਤਾ।

ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਅਤੇ ਲਾਂਚ ਗੱਡੀਆਂ  ਲਈ ਟੈਲੀਮੈਟਰੀ, ਟਰੈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਟੈਲੀਕਮਾਂਡ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ’ਚ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਇਕ  ਸਹਿਮਤੀ ਚਿੱਠੀ ’ਤੇ  ਵੀ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ।

ਬਰੂਨੇਈ ਦੀ ਅਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਲਾਭਦਾਇਕ ਦਸਦੇ  ਹੋਏ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ-ਬਰੂਨੇਈ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਨਵੇਂ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਹੈ।