ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਅੱਜ ਤੋਂ ਠੀਕ 15 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 1 ਫਰਵਰੀ 2003 ਦਾ ਦਿਨ ਪੁਲਾੜ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਮਨਹੂਸ ਦਿਨ ਸੀ। ਇਹੀ ਉਹ ਦਿਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧੀ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਆਪਣੇ 6 ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸਾਥੋਂ ਸਦਾ ਲਈ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਪੁਲਾੜ ਤੋਂ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪਰਤ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਕੋਲੰਬੀਆ ਸ਼ਟਲ STS - 107 ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ਦੋ ਲੱਖ ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਸੀ ਕਰੀਬ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਸੀ। ਉਹ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਕਰੀਬ ਸਨ ਕਿ ਅਗਲੇ 16 ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯਾਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਟੈਕਸਸ ਵਿਚ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਬਹੁਤ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਇਸ ਯਾਨ ਦੇ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪਰਤਣ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। 

ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਬੁਰੀ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਕਿ ਨਾਸਾ ਦਾ ਇਸ ਯਾਨ ਤੋਂ ਸੰਪਰਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਲੋਕ ਕੁਝ ਸਮਝ ਪਾਉਂਦੇ ਇਸ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਦਾ ਮਲਬਾ ਟੈਕਸਸ ਦੇ ਡੈਲਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਲੱਗਭੱਗ 160 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਵਿਚ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਸਮੇਤ ਸੱਤ ਪੁਲਾੜ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। 

ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾਵਾਨ ਲੜਕੀ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਖੰਭ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਬੇਟੀਆਂ 'ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਕੁੜੀ ਦੀ ਚਾਹਤ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਵਰਗੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਤਾ - ਪਿਤਾ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਬੇਟੀਆਂ ਨੂੰ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਵਰਗਾ ਉੱਚਾ ਨਾਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅੱਜ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਸਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।   

ਕਰਨਾਲ ਤੋਂ ਪੁਲਾੜ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 

ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸ ਧੀ ਦਾ ਜਨਮ 17 ਮਾਰਚ 1962 ਨੂੰ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਕਰਨਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਈ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਹੀ ਟੈਗੌਰ ਬਾਲ ਨਿਕੇਤਨ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਲਪਨਾ ਵਰਗੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਕਲਪਨਾਮਈ ਸਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਸਮਾਨ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸੀ ਸਮੇਂ ਤੈਅ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਏਰੋਨੋਟਿਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿਚ ਬੀ. ਟੈਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। 

ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਵੱਲ ਦੂਜਾ ਕਦਮ   

ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਪਾਰ ਜਾਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੇਖਿਆ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਕਾਫ਼ੀ ਪਿੱਛੇ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਸਾ ਜਾਣਾ ਜਰੂਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਸਾਲ 1982 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਟੈਕਸਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਏਅਰੋਸਪੇਸ ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਵਿਚ ਐਮ.ਟੈਕ ਦੀ ਪੜਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਕੋਲੋਰਾਡੋ ਤੋਂ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸਾਲ 1988 ਵਿਚ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਖੰਭ ਤੱਦ ਲੱਗੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਸਾ ਜੁਆਇਨ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨਾਸਾ ਦੇ ਰਿਸਰਚ ਸੈਂਟਰ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ। 

...ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਗਈ ਕਲਪਨਾ

ਐਮ.ਟੈਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਜੀਨ ਪਿਏਰੇ ਹੈਰਿਸਨ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1991 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਵੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਹੋਕੇ ਰਹਿ ਗਈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। 

ਜਦੋਂ ਚਾਵਲਾ ਨੇ ਭਰੀ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਉਡਾਨ

ਮਾਰਚ 1995 ਵਿਚ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਪੁਲਾੜ ਉਡਾਨ ਲਈ ਚੁਣ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਟਿਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਡਾਨ ਲਈ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਦੇ ਕਰੀਬ 8 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਮਿਸ਼ਨ 19 ਨਵੰਬਰ 1997 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 6 ਪੁਲਾੜ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਪੇਸ ਸ਼ਟਲ ਕੋਲੰਬੀਆ STS - 87 ਤੋਂ ਉਡਾਨ ਭਰੀ। ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਲਪਨਾ ਨੇ 1.04 ਕਰੋੜ ਮੀਲ ਸਫਰ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਰੀਬ 372 ਘੰਟੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਬਿਤਾਏ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੁਲ 252 ਚੱਕਰ ਵੀ ਲਗਾਏ।

...ਜਦੋਂ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਵਾਰ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਗਈ ਕਲਪਨਾ

ਸਾਲ 2000 ਵਿਚ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਪੁਲਾੜ ਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਵੀ ਚੁਣ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਖਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੀ ਤਕਨੀਕੀ ਗੜਬੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਇਸ ਉਡਾਨ ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ 16 ਜਨਵਰੀ 2003 ਨੂੰ ਕਲਪਨਾ ਸਹਿਤ 7 ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੇ ਕੋਲੰਬੀਆ STS - 107 ਤੋਂ ਉਡਾਨ ਭਰੀ। ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ 16 ਦਿਨ ਬਿਤਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ 6 ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ 3 ਫਰਵਰੀ 2003 ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਕਦੇ ਖਤਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। 

ਮਿਸ਼ਨ ਕਮਾਂਡਰ ਰਿਕ ਹਸਬੈਂਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਕੋਲੰਬਿਆ ਸ਼ਟਲ ਯਾਨ STS - 107 ਨੇ ਉਡਾਨ ਭਰੀ ਸੀ। ਟੀਮ ਵਿਚ ਇਕ ਇਸਰਾਇਲੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਆਇਲਨ ਰੈਮਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ। ਰੈਮਨ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਇਸਰਾਇਲੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਟੀਮ ਵਿਚ ਵਿਲਿਅਮ ਮੈਕੋਲ, ਲਾਰੇਲ ਕਲਾਰਕ, ਆਇਲਨ ਰੈਮਨ, ਡੇਵਿਡ ਬਰਾਉਨ ਅਤੇ ਮਾਇਕਲ ਐਂਡਰਸਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। 

ਮੈਂ ਪੁਲਾੜ ਲਈ ਬਣੀ ਹਾਂ 

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਪਨਾ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਪੁਲਾੜ ਲਈ ਹੀ ਬਣੀ ਹਾਂ, ਹਰ ਪਲ ਆਕਾਸ਼ ਲਈ ਬਿਤਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮਰਾਂਗੀ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਇਹ ਗੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਸੱਚ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਿਰਫ 41 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਪਰਤਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਇਕ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ।   

ਚਾਰ ਭਰਾ - ਭੈਣਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੀ ਮੋਂਟੂ

ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਘਰ ਦਾ ਨਾਮ ਮੋਂਟੂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਭਰਾ - ਭੈਣਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੀ। ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 8ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਬਨਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਟੀਚਰ ਬਣੇ। 

...ਅਤੇ ਇੰਝ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੀ ਗਈ ਕਲਪਨਾ

ਅੱਜ ਤੋਂ ਠੀਕ 15 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 1 ਫਰਵਰੀ 2003 ਨੂੰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇੰਤਜਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧੀ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਸਹਿਤ 7 ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਵਾਪਸ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਪਰਤ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਜੋ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਉਸਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇਜਰਾਇਲ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੱਕ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਹੰਝੂ ਸਨ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ - ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕੋਲੰਬੀਆ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਉਝ ਹੀ ਉਸਦੀਆਂ ਗਰਮੀ-ਰੋਧਕ ਪਰਤਾਂ ਫਟ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਯਾਨ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਨਾਲ ਇਹ ਹਾਦਸਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪੁਲਾੜ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।