ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਵੀ ਅਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 1479 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬ੍ਸ੍ਰ੍ਕਾ ਪਿੰਡ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਤੇਜ ਭਾਨ ਭਲ਼ਾ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਬਖ਼ਤ ਕੌਰ ਜੀ ਸਨ। ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਸਨਾਤਨੀ ਹਿੰਦੂ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮਾਤਾ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸੰਤਾਨਾਂ ਸਨ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਮੰਜੂਰੀ ਦਿਤੀ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦਾ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਨ ਲਇ ਕਿਹਾ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਨਮ – ਮਰਨ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਉਤਸਵਾਂ ਲਇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਮਣੇ ਰਖਿਆ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਛਾਪ ਛਡਿ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ। ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤੋ। ਅਤੇ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦੋਬਾਰਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਅਨੁਮਤੀ ਦਿਤੀ।
ਆਪ ਜੀ ਹਿੰਦੂ ਸਤਿ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵੀ ਘੋਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤ ਨਾ ਅਪਨਾਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾ ਵਿਚ ਫਸੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝਾਯਾ ਕਿ ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਇਨਸਾਨ ਅਤੇ ਇਕ – ਦੂਜੇ ਦੇ ਭਾਈ – ਭਾਈ ਹਾਂ। ਸਾਰੇ ਇਕ ਹੀ ਰੱਬ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਨ,ਫਿਰ ਰਬ ਕਿਵੇਂ ਅਪਣੇ ਵਿਚ ਭੇਦਭਾਵ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਏਦਾਂ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਕਹੀਆਂ, ਖੁਦ ਵੀ ਇਸਤੇ ਅਮਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹੋ ਜਾ ਬਣਕੇ ਜਗ ਨੂੰ ਵਿਖਾਇਆ। ਅਤੇ ਇਸ ਅਮਲ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਛੂਤ – ਅਛੂਤ ਵਰਗੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਚਲਾਈ।
ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਡੇ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਅਛੂਤ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬੈਠ ਕੇ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਇਹ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅੱਜ ਵੀ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਵਿਚ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਭੇਦਭਾਵ ਦੇ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਾਤੀਗਤ ਭੇਦਭਾਵ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਥੇ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਮਿਲਕੇ ਰੱਬ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਅਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਜੀ ਹਰ ਉਸ ਸੰਗਤ ਦਾ ਅਤਿਥੀ ਭੇਂਟ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਬੜੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਤੀਜੇ ਗੁਰੂ ਬਣਦੇ ਹੀ ਅਪਣੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕਦਮ ਨਾਲ ਅਜਿਹੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਨੇਓਂ ਰੱਖੀ, ਜਿਸਦੇ ਲਇ ਜਾਤੀ ਦਾ ਭੇਦਭਾਵ ਇਕ ਬੇਈਮਾਨੀ ਸੀ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਵੈਸ਼ਨੋ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਮਾਤਾ ਵੈਸ਼ਨੋ ਜੀ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਆਸਥਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਵ੍ਯਾਪਾਰ ਨਾਲ ਅਪਣੀ ਜੀਵਿਕਾ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਆਪ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਨੇਕ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਪਤਾ ਚਲਿਆ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਕੇ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਗਏ। ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਸ਼ਯ ਬਣ ਗਏ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 1552 ਵਿਚ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੁਗਦੀ ਸੰਭਲਾਈ। ਉਸ ਸਮੇ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ 73 ਸਾਲ ਸੀ। ਪਰ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੱਤਰ ਦਾਤੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕੁਛ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਵੀ ਹਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ‘ਅਨੰਦ’ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਤਿਓਹਾਰ ਮੌਕੇ ਵੀ ਗਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਕਹਿਣੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੀ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਕੋਲ ‘ਸੰਤੋਸ਼ਸਰ’ ਨਾਮ ਦਾ ਤਲਾਬ ਵੀ ਬਣਵਾਇਆ। ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਸਵਰਗਵਾਸ 1 ਸਤੰਬਰ 1574 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।
