ਜਾਣੋ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਾਢੀ ਤੱਕ ਦਾ ਪੂਰਾ ਵੇਰਵਾ 

ਮੋਹਾਲੀ : ਅਮਰੂਦ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹੀ ਗੁਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵੀ ਕਾਫੀ ਮੁਨਾਫ਼ਾਬਖ਼ਸ਼ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ, ਪਰ ਵਪਾਰਕ ਫਸਲ ਹੈ। ਇਸ 'ਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਅਤੇ ਪੇਕਟਿਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਬ, ਕੇਲੇ ਅਤੇ ਨਿੰਬੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੌਥੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ। 

ਅਮਰੂਦ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਬਿਹਾਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਕਰਨਾਟਕ, ਉੜੀਸਾ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਮਰੂਦ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ 8022 ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 160463 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਹੈ।

ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਚੋਣ?
ਇਹ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਫਸਲ ਹੈ ਅਤੇ ਹਲਕੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਮਾੜੀ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਤੱਕ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ pH 6.5 ਤੋਂ 7.5 ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ, ਇਸ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਡੂੰਘੇ ਤਲੇ, ਚੰਗੀ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਰੇਤਲੀ ਦੋਮਟ ਤੋਂ ਚੀਕਣੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜ
ਪੰਜਾਬ ਪਿੰਕ: ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਦਰਮਿਆਨੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਸੁਨਹਿਰੀ ਪੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਗੁੱਦਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ TSS ਸਮੱਗਰੀ 10.5 ਤੋਂ 12 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੌਦੇ ਦਾ ਝਾੜ ਲਗਭਗ 155 ਕਿਲੋ ਹੈ।
 
ਅਲਾਹਾਬਾਦ ਸਫੇਦਾ: ਇਹ ਦਰਮਿਆਨੇ ਕੱਦ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਬੂਟਾ ਗੋਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਫਲ ਨਰਮ ਅਤੇ ਗੋਲ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਗੁੱਦੇ ਦਾ ਰੰਗ ਚਿੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਆਕਰਸ਼ਕ ਖੁਸ਼ਬੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 10 ਤੋਂ 12 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਟੀ.ਐਸ.ਐਸ. ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
 
ਅਰਕਾ ਅਮੁਲਿਆ:  ਇਸ ਦਾ ਬੂਟਾ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਗੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸੰਘਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ, ਨਰਮ, ਗੋਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਮਾਸ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ TSS ਸਮੱਗਰੀ 9.3 ਤੋਂ 10.1 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਬੂਟੇ ਤੋਂ 144 ਕਿਲੋ ਤੱਕ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
 
ਸਰਦਾਰ: ਇਸਨੂੰ L 49 ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਮੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਫੈਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਫਲ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਮੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਗੁੱਦਾ ਕਰੀਮ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖਾਣ 'ਚ ਨਰਮ, ਰਸਦਾਰ ਅਤੇ ਸਵਾਦਿਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 10 ਤੋਂ 12 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਟੀ.ਐਸ.ਐਸ. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀ ਬੂਟਾ ਝਾੜ 130 ਤੋਂ 155 ਕਿਲੋ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਸਫੇਦਾ: ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਾਸ ਮਲਾਈਦਾਰ ਅਤੇ ਚਿੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 13.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਖਟਾਈ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 0.62 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਕਿਰਨ: ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਗੁੱਦਾ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 12.3 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਖਟਾਈ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 0.44 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬੀਜ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਨਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
 
ਸ਼ਵੇਤਾ: ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਾਸ ਕਰੀਮੀ ਚਿੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਲ ਵਿੱਚ ਸੁਕਰੋਜ਼ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 10.5-11.0 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ 151 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਹੈ।

ਨਿਗਿਸਕੀ: ਇਸ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ 80 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਹੈ।
 
ਪੰਜਾਬ ਨਰਮ: ਇਸ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ 85 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਹੈ।
 
ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਸੁਰਖਾ: ਇਹ ਬੀਜ ਰਹਿਤ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਅੰਦਰੋਂ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
 
ਸੇਬ ਅਮਰੂਦ: ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲ ਦਰਮਿਆਨੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਲ ਸੁਆਦ ਵਿਚ ਮਿੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
 
ਚਿਟੀਦਾਰ: ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਸੁਫੇਦਾ ਕਿਸਮ ਵਰਗੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲਾਂ 'ਤੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਧੱਬੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਸੁਫੇਦਾ ਅਤੇ ਐਲ 49 ਕਿਸਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਟੀ.ਐੱਸ.ਐੱਸ.  ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ 
ਖੇਤ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਵਾਹੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੱਧਰਾ ਕਰੋ। ਖੇਤ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ। ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ ਜਾਂ ਅਗਸਤ-ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਢੁਕਵੇਂ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
 
ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਲਈ 6x5 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਰੱਖੋ। ਜੇਕਰ ਪੌਦੇ ਚੌਰਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਦੂਰੀ 7 ਮੀਟਰ ਰੱਖੋ। ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 132 ਪੌਦੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੱਕ 25 ਸੈ.ਮੀ. ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 'ਤੇ ਬੀਜਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
 
ਬਿਜਾਈ ਵਿਧੀ
-ਸਿੱਧੀ ਬਿਜਾਈ ਦੁਆਰਾ
-ਗ੍ਰਾਫਟਿੰਗ ਦੁਆਰਾ
-ਪਨੀਰੀ ਦੇ ਨਾਲ

ਪ੍ਰਜਨਨ
ਇਸ ਦੇ ਪੌਦੇ ਬੀਜ ਲਗਾ ਕੇ ਜਾਂ ਏਅਰ ਲੇਅਰਿੰਗ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਰਦਾਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਬੀਜ ਸੋਕੇ ਨੂੰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਨੀਰੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਫਲਾਂ ਤੋਂ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੈੱਡਾਂ ਜਾਂ ਨਰਮ ਬੈੱਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬੈੱਡਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 2 ਮੀਟਰ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 1 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਨੀਰੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 6 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਪੁੰਗਰਦੇ ਪਨੀਰੀ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਚੌੜਾਈ 1 ਤੋਂ 1.2 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਚਾਈ 15 ਸੈ.ਮੀ. ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੂਟੇ ਵਰਤਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹੈ। ਮਈ ਤੋਂ ਜੂਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਲਮ ਵਿਧੀ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਜਵਾਨ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਟਹਿਣੀਆਂ ਜਾਂ ਕਟਿੰਗਜ਼ ਨੂੰ ਉਗਣ ਵਿਧੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕੱਟਣਾ ਅਤੇ ਛਾਂਟਣਾ
ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਛਾਂਟੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪੌਦੇ ਦਾ ਤਣਾ ਜਿੰਨਾ ਮਜਬੂਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਪਜ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਉੱਨੀ ਹੀ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇਗੀ। ਪੌਦੇ ਦੀ ਉਪਜ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਫਲਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਢੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੌਦੇ ਦੀ ਹਲਕੀ ਛਾਂਟੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਿਹੜੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਸੁੱਕ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਲਗਾਤਾਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕਟਾਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਪੌਦੇ ਫੁੱਲਾਂ, ਟਹਿਣੀਆਂ ਅਤੇ ਤਣੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ, ਪੌਦੇ ਦੀ ਹਲਕੀ ਛਾਂਟੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਟਹਿਣੀਆਂ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਕੱਟਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਇਹ ਵਾਢੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਦੇ ਪੁੰਗਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਅੰਤਰ-ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ 
ਮੂਲੀ, ਭਿੰਡੀ, ਬੈਂਗਣ ਅਤੇ ਗਾਜਰ ਪਹਿਲੇ 3 ਤੋਂ 4 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫਲੀਦਾਰ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਛੋਲੇ, ਫਲੀਆਂ ਆਦਿ ਵੀ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਅਮਰੂਦ ਦੀ ਫਸਲ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
ਜਦੋਂ ਪੌਦੇ 1 ਤੋਂ 3 ਸਾਲ ਦੇ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ 10 ਤੋਂ 25 ਕਿਲੋ ਖਾਦ, 155 ਤੋਂ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ, 500 ਤੋਂ 1600 ਗ੍ਰਾਮ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ 100 ਤੋਂ 400 ਗ੍ਰਾਮ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਬੂਟਾ ਪਾਓ। ਜਦੋਂ ਬੂਟਾ 4 ਤੋਂ 6 ਸਾਲ ਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ 25 ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋ ਖਾਦ, 300 ਤੋਂ 600 ਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ, 1500 ਤੋਂ 2000 ਗ੍ਰਾਮ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ, 600 ਤੋਂ 1000 ਗ੍ਰਾਮ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ ਪਾਓ। ਪੌਦਾ 7 ਤੋਂ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਵਿੱਚ 40 ਤੋਂ 50 ਕਿਲੋ ਖਾਦ, 750 ਤੋਂ 1000 ਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ, 2000 ਤੋਂ 2500 ਗ੍ਰਾਮ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ 1100 ਤੋਂ 1500 ਗ੍ਰਾਮ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ਼ ਪੋਟਾਸ਼ ਪਾਓ।

10 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਲਈ 50 ਕਿਲੋ ਖਾਦ, 1000 ਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ, 2500 ਗ੍ਰਾਮ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ 1500 ਗ੍ਰਾਮ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਬੂਟਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਖਾਦ ਦੀ ਪੂਰੀ ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਯੂਰੀਆ, ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਅੱਧੀ ਖੁਰਾਕ ਮਈ ਤੋਂ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸਤੰਬਰ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ 
ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਸਹੀ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਗ੍ਰਾਮੌਕਸੋਨ 6 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਮਾਰਚ, ਜੁਲਾਈ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਪਾਓ। ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਗਲਾਈਫੋਸੇਟ @ 1.6 ਲੀਟਰ ਨੂੰ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਉਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ
ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸਿੰਚਾਈ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਕਰੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਨਵੇਂ ਲਗਾਏ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ 2 ਤੋਂ 3 ਵਾਰ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਸਮੇਂ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫੁੱਲ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੌਦੇ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ
ਫਰੂਟ ਫਲਾਈ:  ਇਹ ਅਮਰੂਦ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਕੀਟ ਹੈ। ਮਾਦਾ ਮੱਖੀ ਨੌਜਵਾਨ ਫਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਜਵਾਨ ਕੀੜੇ ਫਲ ਦੇ ਗੁੱਦੇ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਲ ਸੜਨ ਅਤੇ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।
 
ਜੇਕਰ ਫਲਾਂ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਬਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਨਾ ਕਰੋ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਵਾਢੀ ਕਰੋ। ਵਾਢੀ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਨਾ ਕਰੋ। ਖੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਟਾਹਣੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਓ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰੋ। ਫੈਨਵੈਲਰੇਟ @ 80 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਨੂੰ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਫਲ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਅੰਤਰਾਲਾਂ 'ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਫੈਨਵੈਲਰੇਟ ਦੇ ਛਿੜਕਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਫਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰੋ।

ਮੀਲੀ ਬੱਗ:  ਇਹ ਪੌਦੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਰਸ ਚੂਸਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੂਟਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਲੋਰਪਾਈਰੀਫਾਸ 50 ਈਸੀ 300 ਮਿ.ਲੀ. ਨੂੰ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਅਮਰੂਦ ਸ਼ੂਟ ਬੱਗ
ਇਹ ਨਰਸਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਕੀਟ ਹੈ। ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸ਼ਾਖਾ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਲੋਰਪਾਈਰੀਫਾਸ 500 ਮਿ.ਲੀ. ਜਾਂ ਕੁਇਨਾਲਫੋਸ 400 ਮਿ.ਲੀ. ਨੂੰ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਚੇਪਾ ਜਾਂ ਤੇਲਾ:  ਇਹ ਅਮਰੂਦ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਆਮ ਕੀੜਾ ਹੈ। ਬਾਲਗ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕੀੜੇ ਰਸ ਚੂਸ ਕੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਗੰਭੀਰ ਹਮਲੇ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੱਤੇ ਝੁਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਵਰਗਾ ਪਦਾਰਥ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਉੱਲੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
 
ਜੇਕਰ ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਡਾਇਮੇਥੋਏਟ 20 ਮਿ.ਲੀ. ਜਾਂ ਮਿਥਾਇਲ ਡੀਮੇਟਨ 20 ਮਿ.ਲੀ. ਪ੍ਰਤੀ 10 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਅਮਰੂਦ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਅਤੇ ਰੋਕਥਾਮ
ਸੋਕਾ:  ਇਹ ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਹਮਲੇ 'ਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁਰਝਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਹਮਲਾ ਗੰਭੀਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੱਤੇ ਵੀ ਝੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
 
ਇਸ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ। ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਓ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰੋ। ਕਾਪਰ ਆਕਸੀਕਲੋਰਾਈਡ @ 25 ਗ੍ਰਾਮ ਜਾਂ ਕਾਰਬੈਂਡਾਜ਼ਿਮ @ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 10 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਐਂਥ੍ਰੈਕਨੋਜ਼ ਜਾਂ ਵਿਲਟ:  ਟਹਿਣੀਆਂ 'ਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਭੂਰੇ ਜਾਂ ਕਾਲੇ ਧੱਬੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਲਾਂ 'ਤੇ ਛੋਟੇ, ਕਾਲੇ ਧੱਬੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ਫਲ 2 ਤੋਂ 3 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੜਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
 
ਇਸ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਖੇਤ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖੋ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰੋ। ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜ੍ਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ। ਛਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੈਪਟਨ @300 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਫਲ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੈਪਟਨ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਦੁਹਰਾਓ ਅਤੇ ਫਲ ਪੱਕਣ ਤੱਕ 10-15 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ 'ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ ਤਾਂ ਕਾਪਰ ਆਕਸੀਕਲੋਰਾਈਡ 30 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 10 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।

ਫਸਲ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕਰੋ
ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਬੂਟੇ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 2-3 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਫਲ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹਰੇ ਤੋਂ ਪੀਲਾ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਸਹੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੱਕਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੱਕਣ ਨਾਲ ਫਲ ਦੇ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ 'ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਵਾਢੀ ਦੇ ਬਾਅਦ
ਫਲਾਂ ਦੀ ਵਾਢੀ ਕਰੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਕੇ, ਆਕਾਰ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੂਦ ਇੱਕ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਫਲ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਢੀ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਭੇਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੈਕ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਰਟੂਨ ਫਾਈਬਰ ਦੇ ਡੱਬੇ ਜਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰ ਦੇ ਗੱਤੇ ਦੇ ਡੱਬੇ ਜਾਂ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਟੋਕਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।