ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਬੁਲਢਾਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਲੋਨਾਰ ਝੀਲ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਕਈ ਰਹੱਸਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਟੀ ਹੋਈ ਹੈ...
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਬੁਲਢਾਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਲੋਨਾਰ ਝੀਲ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਕਈ ਰਹੱਸਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਟੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਲਗਪਗ 5 ਲੱਖ 70 ਹਜਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਇਸ ਝੀਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪੁਰਾਣਾ, ਵੇਦਾਂ, ਅਤੇ ਦੰਤ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਹੈ। ਨਾਸਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮ ਏਜੰਸੀਆਂ ਇਸ ਉਤੇ ਸ਼ੋਧ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ੋਧ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਝੀਲ ਬਣੀ ਸੀ ਪਰ ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ ਕਿੱਥੇ ਗਿਆ, ਇਸਦਾ ਹਲੇ ਤੱਕ ਕਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ।
Lonar
ਸੱਤਰ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਮੰਨਦੇ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਝੀਲ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਝੀਲ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ 150 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਸ਼ੋਧ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਝੀਲ ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਸੀ। 2010 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਝੀਲ 52 ਹਜਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ, ਪਰ ਹਾਲਿਆ ਸ਼ੋਧ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਰੀਬ 5 ਲੱਖ 70 ਹਜਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।
Lonar Lake Sarowar
ਲੋਨਾਰ ਝੀਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਰਿਗਵੈਦ ਅਤੇ ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਣ ਵਿਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਨ ਅਤੇ ਆਈਨ-ਏ-ਅਕਬਰੀ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਕਬਰ ਝੀਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸੂਪ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਪੀਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ 1823 ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਿਲੀ, ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜੋਈ ਅਲੇਕਜੇਂਡਰ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਝੀਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਕਥਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਨਾਸੁਰ ਨਾਮ ਦਾ ਇਕ ਰਾਕਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਅੰਤ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਣੂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਕੀਤਾ ਸੀ।
Lonar Lake
ਉਸਦਾ ਖ਼ੂਨ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਪੈਰ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਉਤੇ ਲਗ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਗੂਠਾ ਰਗੜਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਡੂੰਘਾ ਖੱਡਾ ਬਣਾ ਗਿਆ। ਲੋਨਾਰ ਝੀਲ ਦੇ ਕੋਲ ਕਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂਹੰਦ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੈਤਿਆਸੁਦਨ ਮੰਦਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਦੁਰਗਾ, ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਨਰਸਿੰਹਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਬਣਾਵਟ ਖਜੁਰਾਹੋ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲੋਨਾਰਧਰ ਮੰਦਰ, ਕਮਲਜਾ ਮੰਦਰ, ਮੋਠਾ ਮਾਰੁਤੀ ਮੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
Lonar Lake
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰੀਬ 1000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਯਾਦਵ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। 10ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਝੀਲ ਦੇ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤਟ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 12 ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਨਾਸਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮ ਏਜੰਸੀਆਂ ਇਸ ਝੀਲ ‘ਤੇ ਜਾਂਚ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਨਾਸਾ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਸਾਲਟਿਕ ਚਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਇਹ ਝੀਲ ਬਿਲਕੁਲ ਉਵੇਂ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮੰਗਲ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
Lonar Lake
ਇਸਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰਾਸਾਇਨਿਕ ਗੁਣ ਵੀ ਉੱਥੇ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਰਾਸਾਇਨਿਕ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹਨ। ਝੀਲ ਦਾ ਊਪਰੀ ਘੇਰਾ ਕਰੀਬ 7 ਕਿਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਝੀਲ ਕਰੀਬ 150 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘੀ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜੋ ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ ਟਕਰਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਹ 10 ਲੱਖ ਟਨ ਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਹ 22 ਕਿਮੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕੰਡ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਤੱਦ 1800 ਡਿਗਰੀ ਤਾਪਮਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ ਪਿੰਘਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।
Lonar Lake
ਇਸਦੇ ਟਕਰਾਉਣ ਨਾਲ 10 ਕਿਮੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਧੂਲ ਦਾ ਗੁੱਬਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੋਨਾਰ ਲੇਕ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ ਟਕਰਾਉਣ ਨਾਲ ਦੋ ਝੀਲਾਂ ਹੋਰ ਬਣੀਆਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੋਨੋਂ ਹੁਣ ਗਾਇਬ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। 2006 ਵਿੱਚ ਇਹ ਝੀਲ ਵੀ ਸੁੱਕ ਗਈ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਨਿਜਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਵੱਡੇ ਚਮਕਦੇ ਹੋਏ ਟੁਕੜੇ ਵੇਖੇ। ਇਹ ਮੀਂਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਤੋਂ ਭਰ ਗਈ। ਇਸ ਝੀਲ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਖੂਹ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅੱਧੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਖਾਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਧੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਮਿੱਠਾ ਹੈ।
Lonar Lake Temple
ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਰਹੱਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਤੇ ਹੋਵੇ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਹੀ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਅੱਧਾ ਮਿੱਠਾ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਖਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਮਿੱਠਾ ਅਤੇ ਖਾਰਾ ਪਾਣੀ ਹੋਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ‘ਸੱਸ ਬਹੂ ਦਾ ਖੂਹ’ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈ। ਲੋਨਾਰ ਝੀਲ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਆਸਾਨ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਏਅਰਪੋਰਟ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਲੇਕ ਦੀ ਦੂਰੀ 157 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਤੁਸੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਕੈਬ ਦੇ ਜਰੀਏ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਉਥੇ ਹੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਨਜਦੀਕੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਜਾਲਨਾ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਥੋਂ 90 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
