ਤੁਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਣ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ
ਬੀਕਾਨੇਰ-ਤੁਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਣ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੌਤ ‘ਤੇ ਲੋਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਮਸਾਨਘਾਟ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਟਿਕਟ ਲੈਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਣੀਆਂ ਕਲਾਤਮਕ ਛਤਰੀਆਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਘਰੇਲੂ ਬਲਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿਚ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਵੀ ਛਤਰੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਦੇ ਦੁੱਧ ਨਿਕਲਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਦੇਵੀਕੁੰਡ ਸਾਗਰ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
File
ਦੇਵੀ ਕੁੰਡ ਸਾਗਰ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜੋ ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਹੋ ਕਿ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੀਕਾਨੇਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਇਸ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
File
ਦੇਵੀ ਕੁੰਡ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਸਸਕਾਰ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਛਤਰੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੋ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਛਤਰੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਾਏਸਿੰਘ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਛਤਰੀਆਂ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਛਤਰੀਆਂ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਛਤਰੀਆਂ ਵਿਚ ਰਾਜਪੂਤ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਦੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਕਲਾ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
File
ਪੱਥਰਾਂ 'ਤੇ ਉੱਕਰੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੇਵੀ ਕੁੰਡ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਇਕ ਛਤਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਦੁੱਧ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀ। ਦੁੱਧ ਛਤਰੀ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਬਣੇ ਦੋ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕੁੰਡਾ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਛਤਰੀ ਬੀਕਾਨੇਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬਾਲਭ ਕੁੰਵਰ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁੱਧ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਮਾਨ ਪਦਾਰਥ ਇਸ ਛਤਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਾਲੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
File
ਜਿੱਥੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਆਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀ ਸ਼ਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬੀਕਾਨੇਰ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਬਣੀ ਛੱਤਰੀਆਂ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਕਲਾ ਦਾ ਅਨੌਖਾ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਸਕਰ ਉਹ ਛੱਤਰੀ ਜਿਸ ਦੀ ਛੱਤ ਤੋਂ ਖੰਭਿਆਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਦੁੱਧ ਆਉਣਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਾਲੇ ਵੀ ਇਸ 'ਤੇ ਪਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡਾ. ਸ਼ਿਵ ਭਨੋਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛਤਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਵੀ ਕੁੰਡ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਬੀਕਾਨੇਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਤੀਜੇ ਰਾਜਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਬਣੀ ਇਹ ਛਤਰੀਆਂ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਨਮੂਨਾ ਹੈ।
File
ਉਥੇ ਹੀ ਦੁੱਧ ਵਾਲੀ ਛਤਰੀ ਬਾਰੇ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀਮਿੰਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਕਾਨੇਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਾਣ ਚੁਣਾ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਪੀਸ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਲ੍ਹੇਪਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੇ ਜੋੜ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਪਦਾਰਥ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੁੱਧ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
File
ਇਸ ਛਤਰੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਰਹੱਸ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਚਾਹੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਣ, ਪਰ ਇਹ ਸੋਚਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਚੁਣਾ ਪੱਥਰ ਦਾ ਤਰਕ ਜੋ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਰ ਛਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਆਖਿਰਕਾਰ ਦੁੱਧ ਵਾਲੀ ਛਤਰੀ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਵਾਰੇ ਵਿਚ ਅੱਲਗ ਧਾਰਣਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
