ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਕਣੇ ਪੈ ਰਹੇ ‘ਹੰਗਾਮੀ’ ਕਦਮ

ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ : ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿਹਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ’ਚ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੰਗਾਮੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ ਹਨ।

ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੰਧੂ ਜਲ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ’ਚ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਨੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ।ਪਾਕਿ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਜਿਓ ਨਿਊਜ਼ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰਤ  ਉਪਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਹੰਗਾਮੀ ਪੱਧਰ’ ਦੇ ਉਪਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਦਵਾਈਆਂ ਬਾਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਅਥਾਰਟੀ (ਡੀ.ਆਰ.ਏ.ਪੀ.) ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲਾਂਕਿ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਸੈਕਟਰ ’ਤੇ  ਪਾਬੰਦੀ ਦੇ ਅਸਰ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਰਸਮੀ ਸੂਚਨਾ ਨਹੀਂ ਆਈ ਹੈ, ਪਰ ਹੰਗਾਮੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘2019 ਦੇ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ  ਸੀ। ਡੀ.ਆਰ.ਏ.ਪੀ. ਦੇ ਇਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਅਪਣੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਦਲਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ’ਤੇ  ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।’’

ਵਰਤਮਾਨ ’ਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਪਣੇ  ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੇ 30٪ ਤੋਂ 40٪ ਲਈ ਭਾਰਤ ’ਤੇ  ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਚ ਐਕਟਿਵ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਸਮੱਗਰੀ (ਏ.ਪੀ.ਆਈ.) ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉੱਨਤ ਚਿਕਿਤਸਾ ਉਤਪਾਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।ਇਸ ਸਪਲਾਈ ਚੇਨ ਦੇ ਵੰਡਣ ਨਾਲ, ਡੀ.ਆਰ.ਏ.ਪੀ. ਚੀਨ, ਰੂਸ ਅਤੇ ਕਈ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਲਪਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਏਜੰਸੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਡਾਕਟਰੀ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਉਪਲਬਧਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਚ ਰੇਬੀਜ਼ ਰੋਕੂ ਟੀਕੇ, ਸੱਪ ਵਿਰੋਧੀ ਜ਼ਹਿਰ, ਕੈਂਸਰ ਥੈਰੇਪੀ, ਮੋਨੋਕਲੋਨਲ ਐਂਟੀਬਾਡੀਜ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜੈਵਿਕ ਉਤਪਾਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਡੀ.ਆਰ.ਏ.ਪੀ. ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੁੱਝ  ਭਰੋਸਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿਤੀ  ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਵਪਾਰ ਮੁਅੱਤਲੀ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਤੁਰਤ  ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਚੁਨੌਤੀ  ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਪਣੇ  ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦਾ ਲਗਭਗ 30-40٪ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੌਮੀ  ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਤਾਲਮੇਲ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਇਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਅਪਣਾ  ਨਾਂ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ’ਤੇ  ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਤਿਆਰ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਆਯਾਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਸੱਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ, ਕੈਂਸਰ ਵਿਰੋਧੀ ਇਲਾਜ, ਜੈਵਿਕ ਉਤਪਾਦ, ਟੀਕੇ ਅਤੇ ਸੇਰਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ  ਐਂਟੀ-ਰੇਬੀਜ਼ ਵੈਕਸੀਨ ਅਤੇ ਸੱਪ ਵਿਰੋਧੀ ਜ਼ਹਿਰ।’’

ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਐਲਾਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤਕ  ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਆਯਾਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਹੁਕਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਸਪਲਾਈ ਲੜੀ ’ਚ ਵਿਘਨ ਗੰਭੀਰ ਕਮੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਰੀਪੋਰਟ  ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਾਲਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਈਰਾਨ, ਦੁਬਈ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤਕ  ਕਿ ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦ ਰਾਹੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਗੈਰ-ਰਜਿਸਟਰਡ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮਨਜ਼ੂਰਸ਼ੁਦਾ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਚੈਨਲ ਕਾਨੂੰਨੀ ਦਰਾਮਦਾਂ ਵਲੋਂ ਛੱਡੇ ਗਏ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਭਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਗੁਣਵੱਤਾ ਜਾਂ ਨਿਰੰਤਰ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਕੋਈ ਗਰੰਟੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਇਕ  ਵਫ਼ਦ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਪਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ’ਤੇ  ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਡੀ.ਆਰ.ਏ.ਪੀ. ਅਤੇ ਵਣਜ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਬੈਠਕਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।’’ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਨਿਰਮਾਤਾ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ.ਏ.) ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਤੌਕੀਰ-ਉਲ-ਹੱਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਸੈਕਟਰ ਨੂੰ ਪਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦੇਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਰੱਖਿਅਕ ਉਤਪਾਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ’ਤੇ  ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।’’

ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ.ਏ. ਦੇ ਵਫ਼ਦ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਵੇਸ਼ ਸੁਵਿਧਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਐਸ.ਆਈ.ਐਫ.ਸੀ.) ਕੋਲ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਲੀਲ ਦਿਤੀ  ਕਿ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਪਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁੱਝ  ਮਾਹਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਏ.ਪੀ.ਆਈ., ਟੀਕਿਆਂ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਉਤਪਾਦਨ ’ਚ ਲੰਮੇ  ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਲਈ ਜਾਗਣ ਦੀ ਕਾਲ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦੇ  ਹਨ। ਸੀਨੀਅਰ ਜਨ ਸਿਹਤ ਮਾਹਰ ਜ਼ਫਰ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸੰਕਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਇਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਹਿਲਗਾਮ ’ਚ ਅਤਿਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ’ਚ 26 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੈਲਾਨੀ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਥਿਤ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਤੋਇਬਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ‘ਦ ਰੈਜ਼ੀਸਟੈਂਸ ਫਰੰਟ’ (ਟੀ.ਆਰ.ਐਫ.) ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਹੈ।