ਡਾਇਨਿੰਗ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਉਸ ਬਹਿਸ ਦੌਰਾਨ ਫਿਰੋਜ਼ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ- ਇਹ ਫਾਸੀਵਾਦ ਹੈ।

Indra Gandhi: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - ਅਗਸਤ 1959 ਦੀ ਇੱਕ ਸਵੇਰ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹਿਰੂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਜਵਾਈ ਫਿਰੋਜ਼ ਗਾਂਧੀ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੇ ਆਨੰਦ ਭਵਨ 'ਚ ਡਾਇਨਿੰਗ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਮੁੱਦਾ ਕੇਰਲ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੀ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਡਾਇਨਿੰਗ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਉਸ ਬਹਿਸ ਦੌਰਾਨ ਫਿਰੋਜ਼ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ- ਇਹ ਫਾਸੀਵਾਦ ਹੈ। ਇਸ ਕਿੱਸੇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸਵੀਡਨ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਬਰਟਿਲ ਫਾਕ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਫਿਰੋਜ਼ ਗਾਂਧੀ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਰੁਝਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਸੀ। '
ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1966 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੁਣਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਵੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਸਕਿਆ। ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਂਗਰਸੀ, ਜੋ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਦਬਦਬਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।

ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ
- ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਚੋਣ 
11 ਜਨਵਰੀ, 1966 ਨੂੰ ਦੇਰ ਰਾਤ ... ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਵਿਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲਿਆਉਣ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਰਤ 'ਚ ਕਾਂਗਰਸ 'ਚ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਦੌੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਇਕ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਖੁੰਝ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਉਹ ਮੌਕਾ ਗੁਆਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਕਾਂਗਰਸ ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੇ ਕਾਮਰਾਜ, ਨੀਲਮ ਸੰਜੀਵ ਰੈਡੀ, ਐਸ ਨਿਜਾਲਿੰਗੱਪਾ, ਐਸ ਕੇ ਪਾਟਿਲ, ਹਿਤੇਂਦਰ ਕੇ ਦੇਸਾਈ, ਵੀਰੇਂਦਰ ਪਾਟਿਲ, ਸੀ ਐਮ ਪਾਟਿਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪੂਨਾਚਾ, ਅਤੁਲਯ ਘੋਸ਼, ਸਤੇਂਦਰ ਨਰਾਇਣ ਸਿਨਹਾ, ਚੰਦਰਭਾਨੂ ਗੁਪਤਾ, ਪੀ.ਐਮ. ਨਾਡਗੌੜਾ, ਅਸ਼ੋਕ ਮਹਿਤਾ, ਤ੍ਰਿਭੁਵਨ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ, ਰਾਮ ਸੁਭਾਗ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਡੀ ਸ਼ਰਮਾ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾ ਸਨ।

ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਸਾਗਰਿਕਾ ਘੋਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਇੰਦਰਾ ਇੰਡੀਆਜ਼ ਮੋਸਟ ਪਾਵਰਫੁੱਲ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।

ਕਾਮਰਾਜ ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਗੈਰ-ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੇ ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਰਹਿਣ ਦਿਓ। ਮੈਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਫਿਰ ਮੈਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹਾਂ? ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਕਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੋਰਾਰਜੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਨਗੇ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰੀ ਸੀ। ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਕੰਬ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੂੰਗੀ ਗੁੱਡੀਆਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ।

Indra Gandhi

ਇਹ ਗੂੰਗੀ ਗੁੱਡੀ ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਲਈ ਸੰਪੂਰਨ ਚੋਣ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਧੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। 1967 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਲਈ 13 ਮਹੀਨੇ ਬਾਕੀ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚਿਹਰਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵੋਟਾਂ ਮੰਗੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਗਰਿਕਾ ਲਿਖਦੀ ਹੈ, 'ਇਕ ਵਾਰ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣਗੇ, ਪਰ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਿਰਫ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਹੀ ਕਰੇਗੀ ਜੋ ਕਾਮਰਾਜ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। '

ਜਦੋਂ ਮੋਰਾਰਜੀ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੌਣ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 19 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਅਤੇ ਮੋਰਾਰਜੀ ਵਿਚਾਲੇ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ 355 ਅਤੇ ਮੋਰਾਰਜੀ ਨੂੰ 169 ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੁਣੀ ਗਈ।

ਉਹ 24 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ 1967, 1971 ਅਤੇ 1980 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ 'ਤੇ ਬੈਠੀ।

ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਮਰੀਕਾ ਗਈ ਤਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ- ਉਹ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਆਈ ਹੈ

1965 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1966 ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੋਕਾ ਪਿਆ ਸੀ। 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਹਾਇਤਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਅਮਰੀਕੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਨਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਨੇਤਾ 'ਕਮਸ ਵੀਗਿੰਗ' ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨੇਤਾ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਆਇਆ ਹੈ।

ਸਾਬਕਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨਟਵਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ 'ਵਨ ਲਾਈਫ ਇਜ਼ ਨਾਟ ਇਨਫ' ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, "ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਗਾਂਧੀ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਗਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਉਪ ਸਕੱਤਰ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਮੇਰਾ ਤਬਾਦਲਾ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਕੱਤਰੇਤ ਵਿਚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦਾ ਪੀਐਮਓ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਮੇਰੇ ਤਬਾਦਲੇ ਤੋਂ ਹਰ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨ ਸੀ। '

ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਹੋਈ। ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਹੀ ਕੱਪੜੇ ਕਿਵੇਂ ਪਹਿਨਣੇ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਉਹ ਸਾੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀਲਾਂ ਪਹਿਨਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਫੈਸ਼ਨੇਬਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਿੰਡਨ ਬੇਨੇਸ ਜਾਨਸਨ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਘੱਟ ਔਰਤ ਵਿਚ ਪੈ ਰਹੇ ਹਨ। 

1967 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਨੱਕ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦੀ ਰਹੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ 

1967 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 15 ਤੋਂ 21 ਫਰਵਰੀ ਤੱਕ ਹੋਣੀਆਂ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਜ਼ੋਰ-ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ 8 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ 'ਚ ਇਕ ਰੈਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਚਾਚੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹਾਥੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਇੰਦੂ ਟੂ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਦਖ਼ਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਜਿੱਤਣਗੇ। ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਦਨ ਵਿਚ ਹੰਗਾਮਾ ਕੀਤਾ। ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੀੜ ਵਿਚੋਂ ਪੱਥਰ ਵਰਸਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਕ ਪੱਥਰ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਨੱਕ 'ਤੇ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਖੂਨ ਵਗਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾ ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਸਟੇਜ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਲਿਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ। ਉਹ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚੋਂ ਖੂਨ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਨੱਕ 'ਤੇ ਰੁਮਾਲ ਰੱਖ ਕੇ ਅਤੇ ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ- ਇਹ ਮੇਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹਾਂ। 'ਨਟਵਰ ਸਿੰਘ 'ਵਨ ਲਾਈਫ ਇਜ਼ ਨਾਟ ਇਨਫ' ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਖੂਨ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹਾਥੀ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਵੀ ਟੁੱਟੀ ਨੱਕ ਨਾਲ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਕਲਕੱਤਾ ਗਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਨੱਕ ਟੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆਈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਉਸ ਦਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਫੋਨ ਕੀਤਾ।

ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਅੰਦਾਜ਼ 'ਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਾਸੀ, ਮੈਂ ਹੋਸ਼ 'ਚ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਰਜਰੀ ਕਰਵਾ ਕੇ ਮੇਰੀ ਨੱਕ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਠੀਕ ਹੈ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮੇਰੀ ਨੱਕ ਕਿੰਨੀ ਲੰਬੀ ਹੈ? ਮਾਸੀ ਕੋਲ ਮੇਰੀ ਨੱਕ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ, ਪਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਹੀ ਰਹਿ ਗਈ।

1971 ਯੁੱਧ: ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ 3 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਆਪਰੇਸ਼ਨ 'ਚੰਗੀਜ਼ ਖਾਨ' ਤਹਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਾਕਿ ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇੱਕ ਲੱਖ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਭਾਰਤ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਵੀ ਇਸ 'ਤੇ ਦਖ਼ਲ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇੰਦਰਾ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿਚ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ।

ਸਾਗਰਿਕਾ ਘੋਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਮਲੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣਕੇ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੁਣ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਫੌਜ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ। ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 12 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸੱਤਵਾਂ ਬੇੜਾ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ 70 ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ, 150 ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਜਵਾਨ ਸਨ। ਇਹ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਬੇੜਾ ਸੀ।

ਇਸ ਦਿਨ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਮਲੀਲਾ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਾਂਗੇ, ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਝੁਕਾਂਗੇ। ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਾਂਗੇ। ਜੇ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਮੁਕੇ ਮਾਰ ਕੇ ਵੀ ਲੜਾਂਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੋਈ ਟਕਰਾਅ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੜਾਈ 14 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਜਦੋਂ 7ਵਾਂ ਬੇੜਾ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 93 ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। 

ਐਮਰਜੈਂਸੀ: ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਮਨ ਬਦਲ ਲਿਆ  

ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ 'ਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ 'ਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। 12 ਜੂਨ 1975 ਨੂੰ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਚੋਣ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੇ ਸਾਲ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜਨ 'ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਯਸ਼ਪਾਲ ਕਪੂਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਏਜੰਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਪਾਇਆ ਕਿ 1971 ਦੀ ਚੋਣ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਪੁਥਲ ਜੈਕਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਇੰਦਰਾ: ਏ ਬਾਇਓਗ੍ਰਾਫੀ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, 'ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਛੋਟਾ ਬੇਟਾ ਸੰਜੇ ਸ਼ਾਮ ਆਪਣੀ ਮਾਰੂਤੀ ਕਾਰ 'ਚ ਫੈਕਟਰੀ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਚੀਕ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਜੋ ਲੋਕ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸੱਤਾ ਹੱਥ ਵਿਚ ਆਵੇਗੀ, ਉਹ ਪਿੱਠ ਵਿਚ ਚਾਕੂ ਮਾਰ ਦੇਣਗੇ। ' ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਆਰ ਕੇ ਧਵਨ ਨੇ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਅਪਣਾ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਟਾਈਪ ਕਰਵਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਇਸ 'ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸੀ। 

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸਿਧਾਰਥ ਸ਼ੰਕਰ ਰੇ ਨੇ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ 'ਚ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬਾਬੂ ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਡਮ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹੋ, ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਬਦਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸੰਜੇ ਦੀ ਗੱਲ 'ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸਾਗਰਿਕਾ ਘੋਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਇੰਡੀਆਜ਼ ਮੋਸਟ ਪਾਵਰਫੁੱਲ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ - 1st Prime Minister of India: ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ ਸੀ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 25 ਜੂਨ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਪ੍ਰੈਸ 'ਤੇ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਸੀ। ਨਸਬੰਦੀ ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ 25 ਜੂਨ 1975 ਤੋਂ 21 ਮਾਰਚ 1977 ਤੱਕ 21 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 153 ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਸਿਮਟ ਗਈ ਸੀ।

- ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਈ ਸੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ, ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ

ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਸੱਤਾ 'ਚ ਆਈ। ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਨਤਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੜਾਈਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਚੁੱਪ ਰਹੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਬੇਲਚੀ 'ਚ ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਨੇ ਦਲਿਤਾਂ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਅਤੇ 11 ਨੂੰ ਸਾੜ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।

ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਈ ਸੀ। ਇੰਦਰਾ ਬੇਲਚੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਪਟਨਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਜੀਪ ਰਾਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਦੋਂ ਜੀਪ ਫਸ ਗਈ ਤਾਂ ਉਹ ਟਰੈਕਟਰ 'ਚ ਬੈਠ ਗਈ ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਫਸ ਗਈ। ਫਿਰ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਸਾੜੀ ਗੋਡਿਆਂ ਤੱਕ ਉੱਪਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿਚ ਟੁਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਚਾ। 

ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਮਰਹੂਮ ਜਨਾਰਦਨ ਠਾਕੁਰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਐਂਡ ਹਰ ਪਾਵਰ ਗੇਮ' ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, "ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿਚ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹਾਥੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਾਥੀ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਬੇਲਚੀ ਪਹੁੰਚੀ। ਲੰਡਨ ਦੇ ਗਾਰਡੀਅਨ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਵੋਟਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਸ ਮਿੰਟ 'ਚ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। '

ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਆਪਣੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਜੇਪੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1980 ਵਿਚ ਮੱਧਕਾਲੀ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵਾਪਸੀ ਕੀਤੀ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ 353 ਸੀਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ। 

- ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਬਾਡੀਗਾਰਡਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ 

1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਫੌਜ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ। ਬਹੁਤ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ।

ਇਹ 30 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੇ ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਵਿਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਭਾਸ਼ਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 'ਮੈਂ ਅੱਜ ਇੱਥੇ ਹਾਂ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਇੱਥੇ ਨਾ ਹੋਵਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਰਹਾਂ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਲੰਬੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਬਿਤਾਈ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਰਹਾਂਗੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਮਰਾਂਗਾ, ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਖੂਨ ਦੀ ਹਰ ਬੂੰਦ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦੇਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੇਗੀ। '

24 ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਗਾਰਡਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਅਬੋਲ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸੀ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ - 1st Prime Minister of India: ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ ਸੀ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ