ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਧਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹੁਕਮ ਦਿਤੇ ਸਨ।
1919 ਦੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਅਡਵਾਇਰ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਲਈ ਉਚੇਚੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਜਾਗੀਰ ਮੁਖੀਆਂ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਧਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹੁਕਮ ਦਿਤੇ ਸਨ।
Sir Michael O’Dwyer
ਅਡਵਾਇਰ ਨੇ ਅਪਣੇ ਜੰਗੀ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਰੰਗਰੂਟ ਵਜੋਂ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਵੀ ਦਿਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਡਵਾਇਰ 'ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਡਵਾਇਰ ਵਲੋਂ ਦਿਤੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਲਿਸ ਇਕ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਉਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਲਗ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮਲਵਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੜੈਚ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਫ਼ਵਾਹ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਔਰਤਾਂ, ਬੁੱਢੇ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
Sir Michael O’Dwyer
ਆਇਰਲੈਂਡ ਆਧਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਲੇਖਿਕਾ ਮਹਿਮੂਦ ਅਵਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ 1914-18 ਦੌਰਾਨ ਅਣਵੰਡੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਅਡਵਾਇਰ ਆਪਣੇ ਬੇਰਹਿਮ ਪਿਛੋਕੜ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਆਸ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਫ਼ੌਜ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਕੰਡੇ ਅਪਣਾਏ।
ਅਪਣੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਡਵਾਇਰ ਨੇ ਬਾਰਾਂ ਵਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਭਰਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟ ਦਾ ਖ਼ੂਬ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ। ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਵਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਦਿਤੇ ਗਏ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਨ ਲਈ 1897 ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਕਿ
Sir Michael O’Dwyerਤੇ ਵੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਦਾ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।"
ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ "ਵਾਰ ਟੁ ਐਂਡ ਆਲ ਯੁੱਧ" ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ 74,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਮਹਿਮੂਦ ਅਵਾਨ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਨ।
jalianwala bagh
ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਵਾਪਰ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਜਨਰਲ ਰੇਜਿਨਲਡ ਡਾਇਰ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਇਕੱਠ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ 379 ਨਿਹੱਥੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 1200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ ਰੋਸ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿਤਾ, ਪਰ ਅਡਵਾਇਰ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ ਸੀ।
udham singh
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਹੋਏ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਅੱਗ ਦੇ ਸੇਕ ਨੂੰ ਸ. ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਧੁਖ਼ਦਾ ਰੱਖਿਆ। ਅੰਤ 13 ਮਾਰਚ 1940 ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਦੇ ਕੈਕਸਟਨ ਹਾਲ 'ਚ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਅਡਵਾਇਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ। ਊਧਮ ਸਿੰਘ, ਜੋ 1919 ਵਿਚ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਦਿਨ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਰਤਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਕਤਲ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 31 ਜੁਲਾਈ 1940 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿਤੀ ਗਈ।
