ਅੱਜ ਵੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਦਮਦਾਰ ਕਮਾਈ ਦਾ ਸਾਧਨ, ਪੜ੍ਹੋ ਇਸ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਹੈ
ਛੋਟੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਇਸ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਬਣੇ ਉਤਪਾਦ ਜਿੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ (Millet farming) ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਰਸੋਈ ਮਹਿਕ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਛੋਟੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਇਸ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਬਣੇ ਉਤਪਾਦ ਜਿੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਓਨੀ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਜਰੇ ਵਰਗੇ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਾਲ 2023 ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸਾਡੇ ਕਿੰਨੇ ਕਿਸਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ਵਿਚ 1500 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਇਸ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਸਭ ਤੋਂ ਆਸਾਨ ਹੈ।
ਸਿੰਚਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਬਾਜਰਾ ਵਰਦਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਨਾ ਤਾਂ ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਖਰਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ। ਜ਼ਮੀਨ ਬੰਜਰ ਹੋਣ 'ਤੇ ਵੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ 'ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾ ਪਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਰਾਜਸਥਾਨ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਕਬਾ ਸਿੰਚਾਈ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਬੰਜਰ ਹੈ। ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ 5 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਲ 2020-21 'ਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 13.71 ਤੋਂ 18 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਾਟ ਹੈ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤਰ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਬੰਜਰ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਮਸੀਹਾ ਹੈ।
ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵਿਚ ਵੀ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬਾਜਰੇ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਸੀ ਕਿਸਮਾਂ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਾਰ ਰੋਗ ਰੋਧਕ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵੀ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਮਿਆਰੀ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁਣ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਬਾਜਰੇ ਦੀਆਂ ਕਈ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਪੌਸ਼ਟਿਕਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮਾਂ ਪੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਜਰੇ ਵਿਚ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਵੀ ਠੀਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਬਾਜਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਜਰੇ ਵਿਚ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿਚ 10 ਤੋਂ 15 ਫੀਸਦੀ ਬਾਜਰੇ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੋ।
ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਸਾਲ 2023 ਰਾਹੀਂ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ 6ਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਇਸ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ।