ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਵੱਡਾ

ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੁਲਾਂਕਣ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੀਟ ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਨਾਸਾ ਨੇ ਅਪਣੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਦੇ 65 ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਕੀੜੇ ਅਗਲੀ ਸਦੀ ਤਕ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। 

ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਅਸਥਿਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਵਧਾਏਗਾ। ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਪਤਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ 38 ਵਿਚੋਂ 25 ਕੀਟ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਠੰਢੇ-ਖ਼ੂਨ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪਰਾਗਣ ਦੁਆਰਾ ਫਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। 

ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨਾ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ।ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਮੈਰੀਲੈਂਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਇਕ ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਪ੍ਰੀਵਰਤਨ ਕੁੱਝ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਠੰਢੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ ਪ੍ਰਜਨਨ ਯੋਗਤਾਵਾਂ, ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਣਗੇ। 

ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਹਮਲਾਵਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਵੱਡੇ ਖ਼ਤਰੇ ਹਨ। ਦਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚੋਂ 75 ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਹਨ। 2019 ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਕ ਖੋਜ ਵਿਚ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਦਹਾਕੇ ਬਾਅਦ 25  ਫ਼ੀ ਸਦੀ, 50 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਅੱਧਾ ਅਤੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਕੀੜੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। 

ਨਵੇਂ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਲਈ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਸੱਭ ਤੋਂ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ ਕਈ ਕੀਟ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵਿਚ 70 ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਦੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹਰ ਸਾਲ 2.5 ਫ਼ੀ ਸਦੀ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਧਿਐਨ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਾਨਵਰਾਂ, ਸੱਪਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨਾਲੋਂ 8 ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ, ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭੋਜਨ ਲੜੀ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੋਜਨ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲਗਭਗ 80 ਪ੍ਰਤੀਸਤ ਫੁੱਲਦਾਰ ਪੌਦੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਾਗਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭੰਬਲ, ਮੱਖੀਆਂ, ਬੀਟਲ, ਤਿਤਲੀਆਂ ਅਤੇ ਮੱਖੀਆਂ ਪਰਾਗਿਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। 

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੇਡੀਬਰਡ ਬੀਟਲਜ਼, ਲੇਸਵਿੰਗਜ਼, ਪਰਜੀਵੀ ਵੇਸਪ ਹੋਰ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਕੀੜਿਆਂ, ਆਰਥਰੋਪੋਡਸ ਅਤੇ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੀੜੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਬੀਟਲ ਇਕ ਰਾਤ ਵਿਚ ਅਪਣੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 250 ਗੁਣਾ ਗੋਬਰ ਵਿਚ ਕੱਢ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੋਬਰ ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਖੁਦਾਈ ਅਤੇ ਖਪਤ ਕਰ ਕੇ ਸੁਧਾਰਦੇ ਹਨ।
ਬੀਟਲਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਗੋਬਰ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਲਈ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਦੇ ਲਾਭ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਕੀਤਾ ਹੈ। 

ਇਹ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਰੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੇ ਸੜਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੀੜੇ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸਿਹਤ ਸੂਚਕਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੈਵ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। 

-ਵਿਜੈ ਗਰਗ
ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਲਮ ਨਵੀਸ, ਮਲੋਟ