ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪਰਾਧਾਂ, ਆਰਥਕ ਅਪਰਾਧਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਰੱਖਣ : CJI ਡੀ.ਵਾਈ. ਚੰਦਰਚੂੜ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ (CJI) ਡੀ.ਵਾਈ. ਚੰਦਰਚੂੜ ਨੇ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਕੌਮੀ  ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਰੁਧ  ਆਰਥਕ  ਅਪਰਾਧਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ’ਤੇ  ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ’ਤੇ  ਕੇਂਦਰੀ ਜਾਂਚ ਬਿਊਰੋ (ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ.) ਦਾ ਹੁਣ ਦਾਇਰਾ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਤਲਾ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਪਰਾਧਾਂ ’ਤੇ  ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੌਮੀ  ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ, ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੁਧ  ਆਰਥਕ  ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੇ ਅਪਰਾਧਾਂ ’ਤੇ  ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।’’ ਉਸ ਨੇ  ਮਜ਼ਾਕ ’ਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਕੀਲ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ.  ਵਲੋਂ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ’ਚ ਵਾਧੇ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਕੇਂਦਰੀ ਜਾਂਚ ਬਿਊਰੋ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਅਪਣੀ ਮੂਲ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਪਰਾਧਕ  ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫੈਸਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਪੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਇਸ (ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਦਾਇਰੇ) ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨੇ ਬਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਵਧੇ ਹੋਏ ਮੌਕੇ ਦਿਤੇ ਹਨ।’’

ਸੀ.ਜੇ.ਆਈ. 20ਵੇਂ ਡੀ.ਪੀ. ਕੋਹਲੀ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਲੈਕਚਰ ਨੂੰ ਐਡਵਾਂਸ ਕ੍ਰਿਮੀਨਲ ਜਸਟਿਸ ਟੂ ਐਡੌਪਟਿੰਗ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ  ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੇ  ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੋਹਲੀ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਨਾਲ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ.  ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਕੋਹਲੀ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ’ਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਜਾਂਚ ਬਿਊਰੋ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ 1963 ’ਚ ਇਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਲਗਾਮ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰਤਾ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ  ਬੋਲਦਾ ਹੈ।’’

ਉਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ.  ਵਲੋਂ  ਜਾਂਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਨਿਪਟਾਰਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ‘‘ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ’ਤੇ  ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਗੰਭੀਰ ਉਲੰਘਣਾਵਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਾਖ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਅਤੇ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੇਰੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ’ਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ... ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ.  ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਹੌਲੀ ਨਿਪਟਾਰੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਇਕ  ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਂਡਿੰਗ ਦੋਸ਼ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।’’

ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਲੋਂ ਨਿੱਜੀ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਦੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲੰਬਿਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਨਿੱਜੀ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਅਤੇ ਅਣਚਾਹੇ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਜਾਂਚ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।’’

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ  ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਪਰਾਧ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਹੁਣ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਲੋਂ ਗਲੋਬਲ ਨੈਟਵਰਕ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਿਲੋਜ਼ ’ਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਖੇਤਰ ’ਚ, ਅਪਰਾਧ ਦੀ ਹੁਣ ਕੋਈ ਸਾਈਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਇਕ  ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੁਰਮ ਦੀ। ਐਕਟ ਹੁਣ ਇਕ  ਤੋਂ ਵੱਧ ਝਪਟਮਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਲੰਘਣਾ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ’ਚ ਵੇਖਿਆ  ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।‘‘

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ  ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਸਬੰਧ ’ਚ ਅਪਣੇ  ਖੋਜੀ ਢਾਂਚੇ ’ਤੇ  ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਡਾਟਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਵਰਗੇ ਡੋਮੇਨ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਟੀਮਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਸੀ.ਜੇ.ਆਈ. ਚੰਦਰਚੂੜ ਨੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਦੇ ਇਕ  ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨਾਲ, ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕੀਤਾ, ਆਰਟੀਫਿਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏ.ਆਈ.) ਅਪਰਾਧਕ  ਨਿਆਂ ’ਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆਉਣ ’ਚ ਇਕ  ਗੇਮ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਸੰਭਾਵੀ ਲੀਡਾਂ ਅਤੇ ਡੇਟਾ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨਾਲ ਮਾਈਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਏਆਈ ਅਪਰਾਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ’ਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਪੱਖਪਾਤ ਅਤੇ ਪੱਖਪਾਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਅਪਰਾਧਾਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਾਲੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ਵਾਲੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲਿੰਗ ਵਲ  ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਟਾਰਗੇਟਿੰਗ ਵਲ  ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਡੇਟਾ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਦੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ।’’ 

ਅੰਤ ’ਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਅਪਰਾਧ ਖੋਜ, ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਵੀਨਤਮ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ‘‘ਪਰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਡੇਟਾ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਕੇ  ਅਸੀਂ ਨਾਗਰਿਕ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।’’