Ayodhya: ਅਯੁੱਧਿਆ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ? ਤਾਂ ਜਾਣ ਲਉ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ

Going to Ayodhya? So know the arrangements for the stay of pilgrims

Ayodhya:  ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - ਅਯੁੱਧਿਆ ’ਚ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ 22 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਟਰੱਸਟ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮਾਰੋਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲਗਭਗ 2 ਲੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅਯੁੱਧਿਆ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਦਘਾਟਨ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 5 ਲੱਖ ਤਕ  ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹੋਟਲ ਬੁੱਕ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ 22 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 500 ਹੋਮ-ਸਟੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ। 

ਅਯੁੱਧਿਆ ’ਚ 15 ਲਗਜ਼ਰੀ ਹੋਟਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਅਵਧ, ਪਾਰਕ ਇਨ, ਰਾਮਾਇਣ, ਰੈਡੀਸਨ, ਪੰਚਸ਼ੀਲ, ਕੋਹਿਨੂਰ, ਰਾਇਲ ਹੈਰੀਟੇਜ, ਤ੍ਰਿਮੂਰਤੀ ਅਤੇ ਅਵਧ ਸਨਸ਼ਾਇਨ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਹੋਟਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ 4 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ 35 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤਕ  ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਘੱਟ ਬਜਟ ਹੋਣ ’ਤੇ  ਵੀ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ’ਚ ਕਮਰੇ 100 ਰੁਪਏ ’ਚ ਮਿਲਣਗੇ। 

ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਕੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਇਸ ਸਵਾਲ ’ਤੇ  ਖੇਤਰੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਆਰ.ਪੀ. ਯਾਦਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘‘ਅਯੁੱਧਿਆ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ 175 ਹੋਟਲਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੁਸਾਫ਼ਰ  ਅਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਅਤੇ ਬਜਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ।’’

ਅਯੁੱਧਿਆ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਵਿਭਾਗ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਕ  ਸਾਲ ’ਚ, ਰਾਮ ਨਗਰੀ ’ਚ ਹੋਮ ਸਟੇ ਦੀ ਤਰਜ਼ ’ਤੇ  500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਘਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ’ਚ ਇਕ  ਸ਼ਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਘਰ ਦੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 5 ਕਮਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਮ ਸਟੇ ’ਚ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਮ ਸਟੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦੇ ਹੋਟਲਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ’ਤੇ  ਬੋਝ ਘੱਟ ਹੋਵੇਗਾ। 

ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਟਲ
ਹੋਟਲ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਅਵਧ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸ਼ਰਦ ਕਪੂਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਹੋਟਲ ਦੇ 80 ਫੀ ਸਦੀ  ਕਮਰੇ ਬੁੱਕ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ। ਅਯੁੱਧਿਆ ਦੇ ਹੋਟਲ ਸੈਕਟਰ ’ਚ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਦਿਨ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਹੋਟਲ ਦਾ ਵੀ ਅਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। 6 ਦਸੰਬਰ 1992 ਨੂੰ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਸਾਰਾ ਮਾਹੌਲ ਅਨੰਦਮਈ ਸੀ। ਕਾਰਸੇਵਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵਿਸ਼ਵ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਕਾਰਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਮਾਗਮ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਆਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਰਾਮ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਤੋਂ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਬਣੇ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਅਵਧ ਹੋਟਲ ’ਚ ਅਪਣਾ  ਅੱਡਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। 1986 ’ਚ ਬਣਿਆ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਅਵਧ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਟਲ ਹੈ। 31 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਦੁਬਾਰਾ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। 

ਰਾਮ ਮਾਰਗ, ਭਗਤੀ ਪਾਠ ਅਤੇ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਪਾਠ ਦੀਆਂ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ’ਚ ਮੁਫਤ ਭੋਜਨ 
ਅਯੁੱਧਿਆ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ’ਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ  ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਸਨੈਕਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਰਾਮ ਮਾਰਗ, ਭਗਤੀ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਮਾਰਗ ’ਤੇ  ਪੈਂਦੀਆਂ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ’ਚ ਮੁਫਤ ਭੋਜਨ ਮਿਲੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ  ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਵਿਖਾ ਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। 

ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਰਾਮਲਲਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਿਜ਼ਾ ਹੱਟ, ਡੋਮੀਨੋਜ਼, ਔਰਾ ਫੂਡ, ਸਦਾਬਹਾਰ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ, ਰਾਮਪ੍ਰਸਥ ਵਰਗੀਆਂ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਚੇਨ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਰਧਾਲੂ 84 ਕੋਸੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਰਾਮਲਲਾ ਪਹੁੰਚਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। 

ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ ਵਾਰਾਣਸੀ ਤੋਂ ਅਯੁੱਧਿਆ ਲਈ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਸੇਵਾ 
ਅਯੁੱਧਿਆ ’ਚ ਕਰੂਜ਼ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਤਿਆਰੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਖੇਤਰੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਯਾਦਵ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਾਣਸੀ ਤੋਂ ਅਯੁੱਧਿਆ ਤਕ  ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਲਈ ਕਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ‘ 

ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਯਾਦਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਰਯੂ ਨਦੀ ’ਚ ਕਰੂਜ਼ ਕਿਸ਼ਤੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਫਿਲਹਾਲ ਰੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਪਤਾਰ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਜਟਾਯੂ ਕਰੂਜ਼ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਕੰਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਅਲਕਨੰਦਾ ਕਰੂਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜਟਾਯੂ ਕਰੂਜ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਯੂ ’ਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਅਯੁੱਧਿਆ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ 10 ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ  ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਓ 
ਇਸ ਸਮੇਂ ਅਯੁੱਧਿਆ ’ਚ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਸਜਾਵਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੌਕਾਂ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ  ਰੰਗ ’ਚ ਰੰਗਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਮਲਲਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਲ  ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ’ਚ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਝਾਕੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੂਰੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ’ਚ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ 10 ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। 

1. ਕਨਕ ਭਵਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸੋਨੇ ਦਾ ਘਰ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਣੀ ਕੈਕੇਈ ਨੇ ਰਾਮ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਦੇ ਸਵੈਮਵਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਇਹ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਰਾਮ ਇੱਥੇ ਸੀਤਾ ਨਾਲ 6 ਮਹੀਨੇ ਰਹੇ। ਕਨਕ ਭਵਨ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ’ਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਜਨ-ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਰਾਮ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਦੋਹਾਂ  ਮੂਰਤੀਆਂ ਦਾ ਤਾਜ ਸੋਨੇ ਦਾ ਹੈ। 

2. ਹਨੂੰਮਾਨ ਗੜ੍ਹੀ ਮੰਦਰ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਸੱਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ 76 ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਗੜ੍ਹੀ ’ਚ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹਨੂੰਮਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਅੰਜਨੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਗੜ੍ਹੀ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਆਸ਼ੀਸ਼ ਦਾਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਇਸ ਮੰਦਰ ’ਚ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਵੀ ਰਾਮਲਲਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰਾਮ ਨੌਮੀ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਜਯੰਤੀ ’ਤੇ  5 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। 

3. ਰਾਮਲਲਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਤਕ  ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਭਗਤੀ ਪਾਠ ਅਤੇ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਮਾਰਗ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰਸਤੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਦਸ਼ਰਥ ਮਹਿਲ ਹੈ। ਰਾਮਲਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ 3 ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਅਪਣਾ  ਬਚਪਨ ਇਸ ਮਹਿਲ ’ਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਦਸ਼ਰਥ ਮਹਿਲ ’ਚ ਰਾਮ-ਸੀਤਾ, ਲਕਸ਼ਮਣ, ਭਰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੂਘਨ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਹਨ। 

4. ਨਾਗੇਸ਼ਵਰਨਾਥ ਮੰਦਰ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕੁਸ਼ ਨੇ ਸਰਯੂ ਨਦੀ ਦੇ ਘਾਟ ’ਤੇ  ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਸ਼ ਸਰਯੂ ’ਚ ਨਹਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਕੜਾ ਨਦੀ ’ਚ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਕ  ਨਾਗਕੰਨਿਆ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਬ੍ਰੈਸਲੇਟ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁਸ਼ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਨਾਗਕੰਨਿਆ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਭਗਤ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਕੁਸ਼ ਨੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਜੋ 1500 ਸਾਲ ਯਾਨੀ ਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤਿਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੈ। 

5. ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਲੇਰਾਮ ਮੰਦਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਅਸ਼ਵਮੇਧ ਯੱਗ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਲੂ ਦੇ ਰਾਜਾ ਵਲੋਂ  ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ’ਚ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੰਦੌਰ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਅਹਿਲਿਆਬਾਈ ਹੋਲਕਰ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਤ ਕਾਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤਿਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਹਨ। 

6. ਜਦੋਂ ਲੰਕਾ ’ਚ ਰਾਮ ਅਤੇ ਰਾਵਣ ਦਾ ਜੰਗ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਲਕਸ਼ਮਣ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਕਸ਼ਮਣ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੀ ਸੰਜੀਵਨੀ ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਦਾ ਪਹਾੜ ਲੈ ਕੇ ਲੰਕਾ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਯੁੱਧਿਆ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਸਮੇਂ ਪਹਾੜ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਇੱਥੇ ਡਿੱਗ ਗਿਆ। ਪਹਾੜ ਦੇ ਉਸੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ, ਇਕ  65 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਪਹਾੜੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ. ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੀ ਪਹਾੜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

7. ਜਦੋਂ ਸੀਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਨਾਲ ਸਵੈਮਵਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਨਕਪੁਰ ਤੋਂ ਅਯੁੱਧਿਆ ਆਈ ਤਾਂ ਉਹ ਦੇਵੀ ਗਿਰੀਜਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਵੀ ਅਪਣੇ  ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਈ। ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਨੇ ਉਸ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਇਹ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਦੇਵੀ ਗਿਰੀਜਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਤਾ ਸੀਤਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇੱਥੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਦੇਵਕਲੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

8. ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ ਸਰਯੂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇਸ ਘਾਟ ’ਤੇ  ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਲਈ ਸੀ। ਇਹ ਘਾਟ ਰਾਜਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ’ਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਘਾਟ ’ਚ ਰਾਮ ਜਾਨਕੀ ਦਾ ਮੰਦਰ, ਪੁਰਾਣਾ ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ ਮੰਦਰ, ਨਰਸਿਮਹਾ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਮੰਦਰ ਹੈ। 

9. ਅਯੁੱਧਿਆ-ਫੈਜ਼ਾਬਾਦ ਰੋਡ ’ਤੇ  ਬਿਰਲਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਰਾਮਲਲਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰਸਤਾ ਵੀ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਲਾਲ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ’ਚ ਬਿਰਲਾ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਗਾਰਾ ਸ਼ੈਲੀ ’ਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਰਾਮ-ਸੀਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲਕਸ਼ਮਣ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਵੀ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਬਿਰਲਾ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਹੈ, ਜੋ 1965 ’ਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ’ਚ 55 ਕਮਰੇ ਹਨ। 

10. ਤੁਲਸੀ ਸਮਾਰਕ ਭਵਨ ਸੰਤ ਗੋਸਵਾਮੀ ਤੁਲਸੀਦਾਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਯੁੱਧਿਆ ਰੀਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵੀ ਇੱਥੇ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਲਸੀਦਾਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਰਾਮਲੀਲਾ ਅਤੇ ਰਾਮਾਇਣ ਦਾ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।