ਬਰਸੀ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ : ਜਦੋਂ ਇਕ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਸੀਵੀ ਰਮਨ ਨੇ ਸੁਲਝਾਈ ਸੀ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਪਹੇਲੀ

CV Raman

ਦੇਸ਼  ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀਵੀ ਰਮਨ ਦਾ ਨਿਧਨ ਅੱਜ  ਦੇ ਹੀ ਦਿਨ ਯਾਨੀ 29  ਨਵੰਬਰ, 1970  ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ਪਰ ਰਮਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੱਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਹੈ। ਆਓ ਅੱਜ ਅਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਂ ਕੁੱਝ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਾਗੇਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਕ ਸਮੁੰਦਰ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਪਹੇਲੀ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ 'ਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ ਸਨ।

ਦੱਸ ਦੱਈਏ ਕਿ ਸੀਵੀ ਰਮਨ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਨਵੰਬਰ, 1888 ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆਂ  ਇੰਡਿਆ ਦੀ ਮਦਰਾਸ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਦੇ ਤਿਰੁਚਿਰਾਪੱਲੀ 'ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਵੇਂਕਟ ਰਮਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਿਵ ਰਾਮਨਾਥਨ ਅੱਯਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਪਾਰਵਤੀ ਅੰਮਲ ਸੀ। ਰਮਨ  ਦੇ ਜਨਮ  ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਆਰਥਕ ਹਾਲਤ ਕਮਜੋਰ ਸੀ। ਰਮਨ ਦੇ ਅੱਠ ਭਰਾ-ਭੈਣ ਸਨ। ਰਮਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਬਾਹਮਣ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਰਮਨ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ।

ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਉਮਰ 'ਚ ਰਮਨ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨ 'ਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ ।  ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਸਿਰਫ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 10ਵੀਂ ਦੀ ਪਰੀਖਿਆ ਦਿਤੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਜਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ। ਸਿਰਫ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸਾਲ 1903 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਸਟਲ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਕਾਲਜ, ਮਦਰਾਸ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਦੀ ਪੜਾਈ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਛੁੱਟੀਆਂ 'ਚ ਘਰ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਅਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ-ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਸੀ।

ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ 1904 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਅਤੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਡਲ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੈਕਚਰਾਰ ਨੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ (ਇੰਗਲੈਂਡ) ਤੋਂ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਮਦਰਾਸ  ਦੇ ਇਕ ਸਿਵਲ ਸਰਜਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਜਾਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਮਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿਤੀ ।

 ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਹੀ ਅਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਜਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗ਼ੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਪ੍ਰਤੀਭਾ ਸਭ  ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਜਾਣ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਛੋਟ ਸੀ। ਸਾਲ 1906 'ਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 19 ਸਾਲ ਸੀ। ਉਸੀ ਦੌਰਾਨ ਰਮਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਿਸਰਚ ਪੇਪਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਮਨ ਨੇ ਅਪਣਾ ਰਿਸਰਚ

ਪੇਪਰ ਸਿੱਧੇ ਫਿਲੋਸੋਫਿਕਲ ਮੈਗਜੀਨ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿਤਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਨੂੰ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਰਿਸਰਚ ਪੇਪਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ। ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਮਨ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸ ਦਾ ਪੇਪਰ ਦਿਤਾ। ਦਰਅਸਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਕਰਜ ਵਿਚ ਸੀ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ। ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿਚ ਇੰਨਾ ਉੱਚਾ ਅਹੁਦਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।

ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਜਾਬ ਵੀ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਖਾਲੀ ਸਮਾਂ ਵਿਚ ਫਿਜ਼ਿਕਸ  ਦੇ ਯੰਤਰਾਂ 'ਤੇ ਜਾਂਚ ਵੀ ਕਰਦੇ ਰਮਨ ਜਾਂਚ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਲਕੱਤਾ 'ਚ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਾਇੰਸ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਪਿਆਰਾ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਲਾਰਡ ਰੇਲੀਗ ਜੋ ਕਿਸ਼ੋਰ ਰਮਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੱਮਝ ਬੈਠੇ ਸਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਇਕ ਵੱਡੇ ਭੌਤਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1904 ਵਿਚ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਦਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਲਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਸਮਾਨ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਕਿਉਂ ਹੈ?

ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਪਾਣੀ  ਦੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਕਾਸ਼  ਦੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ 1921 ਵਿਚ ਰਮਨ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਬਰੀਟੇਨ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਹਾਜ਼ ਦੀ ਡੇਕ ਤੋਂ  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ  ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ  ਦੇ ਪਾਣੀ  ਦੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ 'ਤੇ ਰੇਲੀਗ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ 'ਤੇ ਸ਼ਕ ਹੋਣ ਲਗਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਤੰਬਰ 1921 ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਅਪਣੇ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਸਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਆਏ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਤੋਂ ਅਸਮਾਨ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ । ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ  ਉਹ ਇਸ ਸਿੱਟੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ  ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਵੀ ਸੂਰਜ  ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਵਿਖਾਈ  ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਪਣੇ ਲੈਬ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਰਮਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਰੋਸ਼ਨੀ  ਦੇ ਬਿਖਰਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼  ਦੇ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਨ ਦੀ ਕੁਦਰਤ 'ਤੇ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਠੋਸ ਪਰਦਾਰਥ ਅਤੇ ਗੈਸ ਵਿਚ ਰੋਸਨਿ ਦੇ ਵੱਖ ਹੋਣ 'ਤੇ ਜਾਂਚ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ।ਫਿਰ ਉਹ ਜਿਸ ਸਿੱਟੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ,  ਉਹ ਰਮਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬੋਲਿਆ ਗਿਆ। 
ਰਮਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਕ ਟ੍ਰਾਂਸਪਰੈਂਟ ਭਾਵ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਸਮੱਗਰੀ ਵਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ 'ਚ ਇਕ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਪਦਾਰਥ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲਹਿਰ ਦਾ ਕੁੱਝ ਭਾਗ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦਿਸ਼ਾ 'ਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਜੋ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਰੋਸਨੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੈ। ਰੋਸਨੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ 1930 'ਚ ਫਿਜ਼ਿਕਸ 'ਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਰੋਸਨੀ ਦੇ ਖੇਤਰ 'ਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਅੱਜ ਵੀ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਰਮਨ ਸਪੈਕਟਰੋਸਕੋਪੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਕੈਮੀਕਲ ਲੈਬ 'ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਪਹਿਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ