ਨਿਗਮਬੋਧ ਘਾਟ : ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਵਿਅਸਤ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ, ਪੰਛੀ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਲਈ ਪਸੰਦੀਦਾ ਸਥਾਨ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਚਰਚਾ ’ਚ ਚਲ ਰਿਹਾ ਨਿਗਮਬੋਧ ਘਾਟ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ, ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਵਿਅਸਤ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਪੰਛੀ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਅਤੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਦੇ ਰਾਜਾ ਯੁਧਿਸ਼ਟਿਰ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ’ਚ ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਅਰੁਣ ਜੇਤਲੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਸੰਘ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੰਡਾਰੀ ਤਕ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਰਥਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲੇ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦਾ ਸਨਿਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿੱਥੇ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਨਿਗਮਬੋਧ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਜਾਣਬੁਝ ਕੇ ਅਪਮਾਨ ਕਰਾਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। 

ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੀਲਾ ਦੀਕਸ਼ਿਤ, ਸਾਬਕਾ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਾਂਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਗਮਬੋਧ ਘਾਟ ’ਤੇ ਹੀ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਨਿਗਮਬੋਧ ਘਾਟ ’ਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਵਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਪੌੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਘਾਟ ਹਨ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ’ਚ ਇੱਥੇ ਇਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 2000 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ’ਚ ਇੱਥੇ ਇਕ ਸੀ.ਐਨ.ਜੀ. ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 

ਕਥਾ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਘਾਟ ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ। ਇਕ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ 5,500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਦੇਵਤੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਘਾਟ ’ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਪਣੀ ਬ੍ਰਹਮ ਯਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ- ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਘਾਟ ਨੂੰ ਨਿਗਮਬੋਧ ਨਾਮ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ। ਇਕ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਰਤ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਦੇ ਰਾਜਾ ਯੁਧਿਸ਼ਟਿਰ ਨੇ ਘਾਟ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ, ਘਾਟ ਦੋ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ. ਇਹ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਵਿਅਸਤ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਹੈ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਇਹ ਪੰਛੀ ਵੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰਾਂ ਲਈ ਇਕ ਮਨਪਸੰਦ ਜਗ੍ਹਾ ਵੀ ਹੈ। ਅਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ: ਦਿ ਮੁਗਲ ਸਿਟੀ ਆਫ ਓਲਡ ਦਿੱਲੀ’ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਸਪਨਾ ਲਿਡਲ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿੱਲੀ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਭਾਵ, ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਇੰਦਰ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਬਲੀ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। 

ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ’ਚ ਲਿਖਿਆ, ‘‘ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿਤਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਗਮਬੋਧਕ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਨਦੀ ’ਚ ਡੁਬਕੀ ਲਗਾ ਕੇ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਨਿਗਮਬੋਧਕ ਨਾਮ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।’’

ਘਾਟ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਰੀ ਪੰਚਾਇਤ ਵੈਸ਼ਿਆ ਬੀਸਾ ਅਗਰਵਾਲ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1898 ’ਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਦਿੱਲੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ (ਐਮ.ਸੀ.ਡੀ.) ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

ਨਿਗਮਬੋਧ ਘਾਟ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ’ਤੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ‘‘ਉਸ ਸਮੇਂ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੈਸ਼ਯ ਅਗਰਵਾਲ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਰਾ ਸਮਾਜ ਖਿੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਤਬਕੇ ’ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।’’

ਇਸ ’ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ‘‘ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੈਸ਼ਯ ਬੀਸਾ ਸਮਾਜ ਨੇ ਬੇਟੇ ਦੇ ਵਿਆਹ, ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ’ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਚ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਆਰੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਗਰੀਬ ਵੀ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰ ਸਕਣ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਵੈਸ਼ਿਆ ਬੀਸਾ ਅਗਰਵਾਲ ਵੱਡੀ ਪੰਚਾਇਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।’’