ਸ਼੍ਰੀ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ: ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਫਤਿਹਗੜ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਜਾਰਾਂ ਪਰਵਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਪੋਹ ਮਹੀਨਾ (ਦਸੰਬਰ) ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਸਰਦੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਸੋਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵਿਆਹ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਹੀਂ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਸਮਾਗਮ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ 315 ਸਾਲ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

1704 ਵਿੱਚ ਦਸਵੇਂ ਪਿਤਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 80 ਸਾਲ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਉਮਰ ਦੀ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ  ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਹੰਸਲਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਡੇ 140 ਫੀਟ ਉੱਚੇ ਠੰਡੇ ਗੁੰਬਦ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਸਜਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਪਰਵਾਰ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਸੋਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸਰਦੀ ਵਿੱਚ ਵੈਰਾਗ ਕਰਨ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਨਿਮਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਮਕਸਦ ਤੋਂ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥੀ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਸੋਣ ਦੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਕੋਈ ਹਠ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤਕਲੀਫ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤਿੰਨ ਸਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਰ ਸਿੱਖ ਪਰਵਾਰ ਪੋਹ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਸੋ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਨਿਮਨ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ, ਅੱਜ ਵੀ ਫਤਿਹਗੜ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ 70 ਫੀਸਦ ਸਿੱਖ ਪਰਵਾਰ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਸੋਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਸਮੇਤ ਐਸਜੀਪੀਸੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।  ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥੀ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ  ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪੋਹ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅਜਿਹੀ ਪਰੰਪਰਾ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।