ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ- ਉੱਡਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਉੱਡ ਕੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਝੁੰਡ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿਚ ਦਰਜ ਮੁਗਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦੁਖਦਾਈ ਕਥਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਭਰੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਸ੍ਰੀ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੀ ਮਿਸਾਲਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਹੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਮਸਤਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤੇ 300 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਚਿੱਟੀ ਚਿਤੀਆ ਮਸਜਿਦ ਵੀ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਸਫਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ। ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਸਫਾਈ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੁਰੰਮਤ ਤਕ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇਖਭਾਲ ਆਪ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਸਜਿਦ ਹਰ ਸਾਲ ਪੇਂਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਬਾਬਾ ਅਰਜੁਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪਟਿਆਲੇ ਤੋਂ 52 ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਪਸ ਲਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਕੱਢਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰੰਥੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਅਰਜੁਨ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੇ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। 21 ਵੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਰਿਹਾ।

ਫਿਰ ਉਥੇ ਇਕ ਕਮਰਾ ਬਣਿਆ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। 2018 ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਸਤਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਚੀਤਿਆ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰੰਥੀ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਤਾਇਆ। ਪਰ ਛੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਭਗਡਾਨਾ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਇਕ ਗ੍ਰੰਥੀ ਵਜੋਂ ਆਇਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਮਸਜਿਦ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੀ। 

ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ ਜੋ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ‘ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਰੀਮੇਨਜ਼’ ਦੇ ਲੇਖਕ ਹਨ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਸਜਿਦ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ 1628-1658 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਮਸਜਿਦ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਵੀ ਬਚੀ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1710 ਵਿਚ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।