25 ਤੇ 28 ਅਗੱਸਤ 2017 ਨੂੰ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਅਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ 'ਕੂੜ ਦੀ ਦੀਵਾਰ' ਨੂੰ ਡੇਗ ਕੇ ਜੋ 'ਸੱਚ ਦਾ ਮਾਰਗ' ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ 'ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ' ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਲੋੜ ਹੈ। ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ, ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਕੂੜ ਦੀ ਡਿੱਗੀ ਹੋਈ ਦੀਵਾਰ ਦੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਗਿਣਨ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲਣ ਉਤੇ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲਾਂ ਉਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ 'ਆੜ-ਫਾਸ' ਵਾਲੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਡੇਰਾਵਾਦ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਡੇਰਾਵਾਦ ਫੈਲਣ ਦੇ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਖੋਜਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਰਥਕ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਧਰਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਫਰੋਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ, ਇਹ ਧਰਾਤਲਾਂ ਅਹਿਮ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਡੇਰਾਵਾਦ ਦੀ ਨੀਂਹ ਨਹੀਂ, 'ਉਪਰ ਹੋਈ ਉਸਾਰੀ' ਹੈ। ਲੋੜ ਹੈ ਨੀਂਹ ਨੂੰ ਫਰੋਲਣ ਦੀ ਅਤੇ ਇਹ ਨੀਂਹ ਹੈ 'ਲੋਕਮਨ'।ਲੋਕਮਨ ਆਦਿ-ਮਨ ਦਾ ਹੀ ਲੋਕਧਾਰਾਈ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਨਾਲ ਹੈ। ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਨੂੰ ਉਸ ਜਨ-ਸਮੂਹ (ਲੋਕਾਂ) ਨੇ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਵਾਹ ਕੁਦਰਤੀ ਹੋਂਦਾਂ, ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆ। ਅਪਣੇ ਡੂੰਘੇ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਆਧਾਰ ਜਨਸਮੂਹ ਦੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਉਸਾਰੂ (ਲੋਕਿਕ) ਤੇ ਮਾਰੂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਚਿਤਵ ਕੇ ਉਸਾਰੂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਵਰਦਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਫ਼ਤੀ ਉਸਤਤਾਂ ਸਿਰਜ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਮਾਰੂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਕਹਿਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਸ ਵਿਚ ਕਰਨ ਲਈ ਜੰਤਰ, ਮੰਤਰ ਅਤੇ ਤੰਤਰ ਵਿਧੀਆਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦੀਆਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਜਨਸਮੂਹ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਮਿੱਥਾਂ, ਪ੍ਰਤੀਕ, ਬਿੰਬ ਘੜ ਲਏ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਣ ਲਗਿਆ। ਇਹ ਸੱਭ ਕੁੱਝ ਜਦੋਂ ਜਨਸਮੂਹ ਦੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦਾ ਸਹਿਜ ਅੰਗ ਬਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ' ਦਾ ਨਾਂ ਦੇ ਦਿਤਾ। ਵਿਵਹਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਨਿਆਸਰਿਆਂ ਲਈ 'ਆਸਰਾ' ਤੇ ਨਿਓਟਿਆਂ ਲਈ 'ਓਟ' ਬਣ ਗਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਜਨਸਮੂਹ ਵਿਚੋਂ ਵਧੇਰੇ ਚੇਤੰਨ ਤੇ ਚਤੁਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਜਨਸਮੂਹ ਉਤੇ ਅਪਣੀ ਚੌਧਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਹਿਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤੋੜਿਆ-ਮਰੋੜਿਆ ਅਤੇ 'ਧਰਮ' ਰੂਪੀ ਹਥਿਆਰ ਨਾਲ ਜਨਸਮੂਹ ਦੀ ਸਮੂਹਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਖੁੰਢਾ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਹ ਚੇਤਨ ਤੇ ਚਤੁਰ ਵਿਅਕਤੀ ਧਰਮ ਦਾ ਲਿਬਾਸ ਪਾ ਕੇ ਬੇਵੱਸ ਤੇ ਅਧੀਨ ਕੀਤੇ ਜਨਸਮੂਹ ਲਈ ਰੱਬ ਤੇ ਖ਼ੁਦਾ ਬਣ ਬੈਠੇ। ਸਿਤਮ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਲੋਕ-ਮਨ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਤੇ ਖ਼ੁਦਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਡੇਰਾਵਾਦ ਦੀ ਇਹੀ ਪੱਕੀ ਨੀਂਹ ਹੈ। ਡੇਰਾਵਾਦ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਚੇਤੰਨ ਤੇ ਚਤੁਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਮੁਢਲੇ ਰੂਪ ਵਿਚ 'ਡੇਰਾ' ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਸੋਂ ਤੇ ਝਮੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਏਕਾਂਤ ਜਗ੍ਹਾ ਉਤੇ ਕਿਸੇ ਸੱਚੇ ਸਾਧੂ-ਫ਼ਕੀਰ ਦਾ ਆਰਜ਼ੀ ਟਿਕਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧੂ, ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡੇਰਿਆਂ ਵਿਚ ਰਸਦ-ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਰਾਹੀ-ਪਾਈ ਜਾਂ ਲੋੜਵੰਦ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਆਸਰਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਜਿਹੇ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਵਧਣ ਨਾਲ ਇਹ ਆਰਜ਼ੀ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਪੱਕੇ ਵਸੇਬੇ ਬਣ ਗਏ। ਚਤੁਰ ਅਤੇ ਚਾਲਾਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਅਪਣੀਆਂ ਸਾਜ਼ਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਥਿਆ ਲਿਆ। ਸੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਸਾਧੂ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਮੁਖੌਟਾਧਾਰੀ 'ਗੁਰੂ' ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿਤੇ ਅਤੇ ਡੇਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾ ਦਿਤੀਆਂ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਕਾਇਦਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ੀ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਲੋਕਮਨ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਕ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕਮਨ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਲੋਕਮਨ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਆਦਮ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਸੰਚਾਰਦਾ ਤੇ ਸਾਂਭਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਡੇਰਿਆਂ ਦੇ ਚੁਸਤ ਤੇ ਚਲਾਕ ਕਰਤਾ-ਧਰਤਾ ਇਸ ਲੋਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉਠਾ ਕੇ ਹੀ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਡੇਰਾਵਾਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫ਼ੁੱਲਤ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਪਣੀਆਂ ਸਾਜ਼ਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕਮਨ ਨੂੰ ਭਰਮਾਈ ਅਤੇ ਉਲਝਾਈ ਰਖਦੇ ਹਨ।