ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ - ਮਹਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸ਼ਹੀਦ ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ

Great Revolutionary Martyr Madan Lal Dhingra

ਕਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਦਾ ਜਨਮ 18 ਸਤੰਬਰ 1883 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦਿੱਤਾ ਮੱਲ ਦੇ ਘਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਕੜਿਆ ਦੇਖ ਮਨ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਮਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰ ਲਈ।

ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇਕ ਸਰਕਾਰਪ੍ਰਸਤ ਵਪਾਰੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਜੀਅ ਸਨ। ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਸਨ, ਜੋ ਸਿਵਲ ਸਰਜਨ ਦੇ ਆਹੁਦੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਦਨ ਦੇ ਹੋਰ ਪੰਜ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ। ਮਦਨ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲਾਡਲੇ ਸਨ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਆਲ੍ਹਾ ਦਰਜੇ ਦਾ ਫੌਜੀ ਅਫਸਰ ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਅਤੇ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਦੋਸਤੀ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਦਿੱਤਾ ਮੱਲ ਨੂੰ ਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਹੀ ਮਦਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਭੈੜਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਅਸਰ ਮਦਨ ਦੇ ਮਨ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਇਸ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮਦਨ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹ ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸ਼ਿਆਮ ਜੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਰਮਾ ਨੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1906 ਵਿਚ ਇਕ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਵਰਕਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਮਦਨ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਹੋਇਆ। ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਆਦਮੀ ਸੀ ਪਰੰਤੂ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਈਰਖਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਤੇ ਅਭਿਮਾਨ ਸੀ । ਉਸ ਦਾ ਭਾਰਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਤੀਰਾ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ 'ਤੇ ਸਖਤ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਉਸ ਤੋਂ ਔਖੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਾਈ ਗਈ। ਮਦਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਆਖਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਸੂਰਬੀਰ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਅੱਗ ਮਚੀ ਹੋਈ ਸੀ ।

1 ਜੁਲਾਈ 1909 ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਇੱਕ ਭਾਰੀ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਦਨ ਤੋਂ ਇਹ ਅਪਮਾਨ ਸਹਿਣ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਸਟਲ ਨਾਲ ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ 'ਤੇ 6 ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਅਤੇ ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਢੇਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਜਦੋਂ ਮਦਨ ਦੇ ਹੱਥ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਮਦਨ ਨੂੰ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮਦਨ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖਿੱਲੀ ਉਡਾਈ ਅਤੇ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚੋਂ ਐਨਕ ਤਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਲਾ ਲੈਣ ਦਿਓ।

ਜਦੋਂ ਸਾਵਰਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸ । ਮਦਨ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਤਾਂ ਦੇਖ ਲਵਾਂ ।ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਸਾਰੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਮਦਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਵਾਇਲੀ ਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਾਰਡ ਮੋਰਲੇ ਨੂੰ ਤਾਰ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਦਨ ਮੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਮਦਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੁੱਤਰ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਮਦਨ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਬਲਿਕ ਵਿੱਚ ਬੁਰਾ-ਭਲਾ ਆਖਿਆ । ਜਦੋਂ ਜਿੱਥੇ ਮਦਨ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਤਾਂ ਉਥੋਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਸਵੀਰਾਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ 'ਤੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਸਵੀਰ ਕਰਜਨ ਵਾਇਲੀ ਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ 'ਜੰਗਲੀ ਕੁੱਤਾ' ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਦਨ ਦੇ ਕੇਸ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ 10 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਜੱਜ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਉਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਨਿਮਾਣੀ ਜਿਹੀ ਜਾਨ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਵਾਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਮਦਨ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਮਦਨ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਹੁਕਮ ਮੇਰੇ ਲਈ ਖੁਸ਼ੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਅਪੀਲ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 17 ਅਗਸਤ 1909 ਨੂੰ ਮਦਨ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਦਨ ਦੇ ਪਰਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਮਦਨ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਆਖਿਆ, ਪਰ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੀਆਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਦਨ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖਾਤਰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਵਾਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਮਦਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਸੀ ।

ਮਦਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਜ ਹੋਏ ਬਾਕੀ ਸ਼ਹੀਦ ਆਪਣੇ ਮਸਲਿਆਂ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜੇ ਸਨ, ਪਰੰਤੂ ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਸਲਿਆਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਫਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮਦਨ ਨੇ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ- ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਖਾਹਿਸ਼ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਦਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਲਈ ਲਾਪਤਾ ਹੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਬਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਮਦਨ ਦੀ ਕਬਰ ਵੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਅਸਤ 13 ਦਸੰਬਰ 1976 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ।