ਅਸੀ ਪਿਛਲੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਤਾਂ ਵਿਚ ਵੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਰੀਤ ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤ ਦੀ ਘਟੀਆ ਨਕਲ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ 'ਸ਼ੋਭਾ ਯਾਤਰਾ' ਵਿਚ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਨਹੀਂ ਘੁਮਾਏ ਜਾਂਦੇ ਬਲਕਿ ਮੂਰਤੀਆਂ ਤੇ ਝਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਨੇ ਇਹ ਰੀਤ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਈ। ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ 'ਰੋਡ ਸ਼ੋ' ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਇਹ ਦਸ ਕੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਮਾਇਆ ਗ਼ਰੀਬਾਂ, ਨਿਮਾਣਿਆਂ ਤੇ ਨਿਤਾਣਿਆਂ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤੀ ਜਾਏਗੀ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਵੀ ਹਨ।

'ਨਗਰ ਕੀਰਤਨਾਂ' ਵਿਚ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਨਾ ਇਹ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿੰਨੀ ਮਾਇਆ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤੇ ਕਿਥੇ 'ਛੂ ਮੰਤਰ' ਹੋ ਗਈ, ਨਾ ਉਸ ਉਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਇਹ ਮਾਇਆ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੱਭੀ ਚੀਜ਼ ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ, ਨਾ ਧੇਲੇ ਦੀ, ਨਾ ਪਾ ਦੀ। ਗੁੱਝੀ ਰਿੱਝੇ, ਕੋਈ ਨਾ ਬੁੱਝੇ। ਇਹ ਤਾਂ ਨਿਰਾ ਪੁਰਾ ਡਾਕਾ ਹੈ ਜੋ ਚੋਰਾਂ ਵਾਂਗ ਛੁਪ ਕੇ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਸ਼ਰੇਆਮ ਨੰਗੇ ਹੋ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡਾਕੂ ਅਪਣੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੁਪ ਕਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਨਗਰ-ਕੀਰਤਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਲੁਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਧਰਮ ਤੇ ਆਸਥਾ ਦਾ ਬੇਹੋਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਛਿੱਟਾ ਮਾਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੁਪ ਕਰਵਾ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਦੋਸ਼ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ?

ਦੋਸ਼ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਦਾ ਲੱਟ ਲੱਟ ਬਲਦਾ ਸੂਰਜ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਟਿਕਾਅ ਕੇ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਸਿੱਖ, ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਕੋਈ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਵੀ 'ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ' ਤੇ ਕੋਈ 100 ਫ਼ੀਸਦੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰਵਾਇਤ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਵੀ 'ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ' ਕਿਉਂਕਿ ਆਪ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕੋਈ ਵੀ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਕੇ ਲੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਪੁਜਾਰੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੇ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿਤਾ ਸੀ।

ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਤਾਂ ਜ਼ੋਰ ਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰੇ (ਸਮਝੇ) ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨੂੰ ਗਲਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲਿਆਂ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼-ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਜੇ ਉਹ ਸਿਆਣੇ ਨਹੀਂ ਬਣਨਗੇ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਵੀ ਲੁਟਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਠੱਗ ਵੀ ਲੁਟਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵੀ ਲੁਟਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਮਦਦ ਦੇਣ ਦੀ ਆਦਤ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕੀ ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੁਟ ਲਵੇ, ਉਹ ਲੁੱਟੇ ਜਾਣ ਲਈ ਸਦਾ ਤਿਆਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। (ਚਲਦਾ)