Dr. Manmohan Singh: ਜਦੋਂ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਗੁੱਸੇ 'ਚ ਕਿਹਾ- ਮਾਂ, ਤੁਸੀਂ PM ਨਹੀਂ ਬਣੋਗੇ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ 

Dr. Manmohan Singh: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। 1985 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ ਲਈ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ 'ਤੇ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਸੀ। ਉਹ ਵੱਡੇ ਹਾਈਵੇ, ਮਾਲ, ਹਸਪਤਾਲ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।  

ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਡਾਂਟਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ 'ਜੋਕਰਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ' ਹੈ। ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਸਕੱਤਰ ਸੀ.ਜੀ. ਸੋਮਈਆ ਉਸ ਸਮੇਂ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ 'ਦਿ ਇਮਾਨਦਾਰ ਆਲਵੇਜ਼ ਸਟੈਂਡ ਅਲੋਨ' 'ਚ ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਮੈਂ ਮਨਮੋਹਨ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ।

ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ 'ਚ ਅਸਤੀਫਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਘੁੱਟ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਬਣੇ ਰਹੇ। 'ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। 

ਜਦੋਂ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਨੇ ਕਿਹਾ- ਸੋਨੀਆ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਿਰ ਮੁੰਡਵਾ ਦੇਵਾਂਗੀ 
2004 'ਚ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਸਰਕਾਰ 'ਸ਼ਾਈਨਿੰਗ ਇੰਡੀਆ' ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨਾਲ ਚੋਣਾਂ 'ਚ ਉਤਰੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ 13 ਮਈ 2004 ਨੂੰ ਨਤੀਜੇ ਆਏ ਤਾਂ ਵੋਟਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੱਤਾ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਯੂਪੀਏ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨਗੇ। 

ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਫਾਇਰ ਬ੍ਰਾਂਡ ਨੇਤਾ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰ ਮੁੰਡਵਾ ਕੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ 15 ਮਈ ਨੂੰ ਸੰਸਦੀ ਦਲ ਦਾ ਨੇਤਾ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਤਸਵੀਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। 

ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੌਣ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਕਾਰਨ 17 ਮਈ 2004 ਨੂੰ ਸ਼ੇਅਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ 4,283 ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਰਾਵਟ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹ ਨੁਕਤਾ ਉਠਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ 100 ਕਰੋੜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਕੋਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਔਰਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। 

ਯੂਪੀਏ ਸਰਕਾਰ 'ਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਨਟਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਵਨ ਲਾਈਫ ਇਜ਼ ਨਾਟ ਇਨਫ' 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, 'ਉਸ ਸਮੇਂ ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਬਿਧਾ 'ਚ ਸੀ। ਰਾਹੁਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀਂ ਬਣਨਗੇ। ਰਾਹੁਲ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਮਾਂ-ਬੇਟੇ ਵਿਚਾਲੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ। ਰਾਹੁਲ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਾਦੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਵਾਂਗ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ' 

ਨਟਵਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਰਾਹੁਲ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਂ, ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਉੱਥੇ ਸਨ। ਮਾਮਲਾ ਉਦੋਂ ਵਧ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਰਾਹੁਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ 24 ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ? ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਮਾਂ (ਸੋਨੀਆ) ਲਈ ਰਾਹੁਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। '

ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ 18 ਮਈ, 2004 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਠੀ। ਰਾਹੁਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਚੁੱਪਚਾਪ ਘਰੋਂ ਚਲੇ ਗਏ। ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕਾਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ। ਤਿੰਨੋਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਰਹੇ। ਉਸੇ ਸ਼ਾਮ 7 ਵਜੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸੈਂਟਰਲ ਹਾਲ 'ਚ ਬੈਠਕ ਹੋਈ। ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਰਾਹੁਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ- ਮੇਰਾ ਟੀਚਾ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੋਚਦੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸੁਣਾਂਗੀ। ਅੱਜ ਉਹ ਆਵਾਜ਼ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਪੋਸਟ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। 

- ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਚਿੱਠੀ ਤਿਆਰ ਸੀ, ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਆਇਆ 
ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਾ ਬਣਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਦੇ ਹੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ 'ਚ ਹਲਚਲ ਮਚ ਗਈ ਸੀ। ਮਨੀ ਸ਼ੰਕਰ ਅਈਅਰ ਨੇ ਲਗਭਗ ਚੀਕ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।

ਯੂਪੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਡਮ ਤੁਸੀਂ ਉਹ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ ਤਾਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਕੋਲ ਨਹਿਰੂ ਸਨ। ਹੁਣ ਕੋਈ ਨਹਿਰੂ ਕਿੱਥੇ ਹੈ?'

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸੋਨੀਆ ਕੋਲ ਨਹਿਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਟਰੰਪ ਕਾਰਡ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਸੋਨੀਆ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਪੂਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦੌਰਾਨ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਰਹੇ। ਆਖਰਕਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਸੰਸਦੀ ਦਲ ਦੀ ਬੈਠਕ 'ਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 

ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਏਪੀਜੇ ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕਿਤਾਬ 'ਟਰਨਿੰਗ ਪੁਆਇੰਟਸ: ਏ ਜਰਨੀ ਥਰੂ ਚੈਲੇਂਜ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਯੂਪੀਏ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਨੇ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਉਣ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਚਿੱਠੀ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਡਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਚਿੱਠੀ ਦੁਬਾਰਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨੀ ਪਈ।

ਮਨਮੋਹਨ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਦਖਲ 
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਐਮਕੇ ਨਾਰਾਇਣਨ ਵਰਗੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲੋਂ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਰਹੇ ਸੰਜੇ ਬਾਰੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਐਕਸੀਡੈਂਟਲ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰ' 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੰਨਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੋਲ ਸੱਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਤੀ ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੈ। 

ਸੰਜੇ ਬਾਰੂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਾ ਬਣਨਾ ਇਕ ਸਿਆਸੀ ਰਣਨੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਅਸਲ ਸੱਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪੀ। ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਪਰਿਸ਼ਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਯੂਪੀਏ-1 ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਰੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿਚ ਦਖਲ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। 

ਸੰਜੇ ਬਾਰੂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ 2009 'ਚ ਸੱਤਾ 'ਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੀਵੀ ਰੰਗਰਾਜਨ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਏ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਟੀਆਰ ਬਾਲੂ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ 'ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। 

- ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿਰੁੱਧ ਮੌਂਟੇਕ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਏ 
 ਮਨਮੋਹਨ ਅਤੇ ਸੋਨੀਆ ਵਿਚਾਲੇ ਟਕਰਾਅ ਸੀ ਪਰ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੌਂਟੇਕ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੌਂਟੇਕ ਦਾ ਨਾਮ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਮੌਂਟੇਕ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੋਨੀਆ ਨੇ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪੀ ਚਿਦੰਬਰਮ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ।

ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮੌਂਟੇਕ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਇੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਯੂਪੀਏ ਸਰਕਾਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੀਰਜਾ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਹਾਊ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰਜ਼ ਡਿਸੀਜ਼ਨ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੀਨੀਅਰ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਨੇਤਾ ਹਰਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੁਰਜੀਤ ਨੇ ਮੌਂਟੇਕ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।  

ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਂਟੇਕ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਸਿੱਧੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ 80 ਸਾਲਾ ਕਾਮਰੇਡ ਸੁਰਜੀਤ ਨੂੰ ਮਿਲੋ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਈ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਮਨਮੋਹਨ, ਸੁਰਜੀਤ ਅਤੇ ਮੌਂਟੇਕ ਸਿੰਘ ਤਿੰਨਾਂ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਸਨ।

'ਮੈਂ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ' ਇਹ 26 ਸਤੰਬਰ, 2007 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਬਣੇ। ਉਹ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਨਮਦਿਨ ਦੀ ਵਧਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਫ਼ਦ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਰਾਹੁਲ ਨੇ 500 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਮਨਰੇਗਾ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਖ਼ਬਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਰਾਹੁਲ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮਨਰੇਗਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਸੰਜੇ ਬਾਰੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, 'ਮੈਂ ਮਜ਼ਾਕ 'ਚ ਆਪਣੇ ਇਕ ਕਰੀਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਐਸਐਮਐਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਐਲਾਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਜਨਮਦਿਨ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਚੋਟੀ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਮਾਮਲਾ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਿਆ। ' ਸੰਜੇ ਬਾਰੂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ 'ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ- ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਕਿਉਂ ਭੇਜਿਆ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ- ਸਰ, ਮਨਰੇਗਾ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ- ਮੈਂ ਕੋਈ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਕੋਈ ਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। '

ਜਦੋਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ 2006 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਅੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਾਰਜ ਡਬਲਯੂ ਬੁਸ਼ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਅਮਰੀਕਾ ਸਿਵਲ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਵਪਾਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ 30 ਸਾਲ ਦਾ ਜਲਾਵਤਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1974 'ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੀਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।    

ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਅਮਰੀਕਾ ਵੱਲੋਂ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਜਾਲ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਖੱਬੇਪੱਖੀਆਂ ਦੇ ਕਰੀਬ 60 ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਸੀ.ਪੀ.ਆਈ. ਨੇਤਾ ਏ.ਬੀ. ਵਰਧਨ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਾਮ 5 ਵਜੇ ਤੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। 

ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਖੱਬੇਪੱਖੀਆਂ ਨੇ ਸਮਰਥਨ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸੌਦਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਦਨ ਵਿਚ ਭਰੋਸੇ ਦੀ ਵੋਟ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪਿਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਭੀਸ਼ਮ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਮੰਗਿਆ। ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਮੁਸਕਰਾਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਪਾ ਨੇਤਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮਤ 19 ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।

ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ 'ਏ ਪ੍ਰੋਮਿਸਡ ਲੈਂਡ' 'ਚ ਨਵੰਬਰ 2010 ਦੀ ਆਪਣੀ ਭਾਰਤ ਯਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਲਗਭਗ 1,400 ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਓਬਾਮਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, 'ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਨਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ 'ਚ ਇਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਪਰ ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀਂ ਬਣੇ ਸਗੋਂ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਇਆ। '

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਇਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਆਸੀ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਨੇਤਾ ਤੋਂ ਆਪਣੇ 40 ਸਾਲਾ ਬੇਟੇ ਰਾਹੁਲ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਖਤਰਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਦੋਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ' ਓਬਾਮਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ 'ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਉਸ ਰਾਤ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ 78 ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਹਟਣਗੇ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਕੀ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਤੱਕ ਮਸ਼ਾਲ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇਗੀ? ਕੀ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਕਿਸਮਤ ਪੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ?