ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਰਦਾਰ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ 

ਮੁਹਾਲੀ - ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸ. ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸਪੀਕਰ ਸਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਬਾਣੀ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਮਾਸਿਕ ਪੱਤਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਦੋ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਛਪਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਿਸ ਦੀ ਮਹੀਨੇਵਾਰ ਗਾਹਕੀ ਤਕਰੀਬਨ 50,000 ਹੋਈ। 

ਜੇ ਗੱਲ ਸਰਦਾਰ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਤੀਜੇ ਮਾਣਯੋਗ ਸਪੀਕਰ ਸਨ। ਸਰਦਾਰ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 30 ਅਗਸਤ 1895 ਨੂੰ ਸਾਹੀਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ 1917 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਲਾਅ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਐਲਐਲਬੀ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਵਿਚ ਅਭਿਆਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 

Hukam Singh

1923 ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਉੱਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਚਾਰਜ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 1924 ਵਿਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਹੋਈ।  

ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੰਗੇ ਦੇਖੇ। ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਲਿਜਾਣ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।  

ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਅਪ੍ਰੈਲ 1948 ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ ਜੋ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਵਿਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ 'ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ' ਨੂੰ 'ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਰਗ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਪੱਛੜੇ ਭਾਈਚਾਰੇ' ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਰਿਲਾਇੰਸ ਜੀਓ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਰਿਕਾਰਡ, 50 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਲਾਂਚ ਕੀਤੀ True 5ਜੀ ਸੇਵਾ

ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੁਸਲਿਮ, ਪਾਰਸੀ (ਪਾਰਸੀ) ਅਤੇ ਐਂਗਲੋ-ਇੰਡੀਅਨ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵਿਚ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ। ਉਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਧਾਰਮਿਕ ਦਰਜਾ ਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਸੀ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਨੁਮਾਇੰਦੇ, ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕਾਰਨ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ 'ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਮੰਨ ਗਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।  ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  

ਪਰ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਲਈ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਸੀਟਾਂ ਦੇ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਵੱਖਰੇ ਵੋਟਰਾਂ ਵਾਂਗ, ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਸੀਟਾਂ ਰਾਖਵੀਆਂ ਕਰਨਾ ਵੀ ਇੱਕ ਫਿਰਕੂ ਪਹੁੰਚ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਹ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।  ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਰਾਖਵਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕਹੋ 30 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਲਈ, ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਲਈ 70 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਰਾਖਵਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ 

ਜਦੋਂ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਇਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਪਮਾਨਜਨਕ, ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਧੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ, ਸੀਟਾਂ ਦੇ ਇਸ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅਨੁਪਾਤ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੁਦ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਬਿਜਲੀ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਤਿਆਰ: ਅਮਰੀਕਾ

ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦਰਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ। ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਜ਼ਰੀਏ 'ਤੇ ਸ਼ੇਖੀ ਨਹੀਂ ਮਾਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਰ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇੱਥੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸੋਧਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਡਰਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹਨ ਜੋ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਹਨ। 

ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸਰਗਰਮ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ 1956 ਵਿੱਚ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ  ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ 1951 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਪਤਾਹਿਕ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਵਿਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘਨਸ਼ਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਪਾਦਕ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲੀ ਪਰ ਸਰਦਾਰ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਲਿਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ 'ਤੇ ਉਹ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। 

ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ, ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ। ਪਹਿਲੀਆਂ 3 ਲੋਕ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾਂ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਪੀਕਰ ਵਜੋਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 1967 ਵਿਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਰਚ 1973 ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 1873 ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ 100 ਸਾਲ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ। ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਫਿਰ 27 ਮਈ 1983 ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ।