ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਰੋਕਿਆ ਤਾਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਬੋਲੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਵੈਸੇ ਵੀ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ

Rajiv Gandhi News: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੀ ਠੰਡੀ ਸਵੇਰ। ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਧੁੱਪ ਖਿੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇੰਦਰਾ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵਿਅਸਤ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਸੀ। ਪੀਟਰ ਉਸਤੀਨੋਵ ਉਸ 'ਤੇ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਆਇਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜੇਮਜ਼ ਕੈਲਾਹਨ ਨਾਲ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਐਨ ਨਾਲ ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੋਇਆ।

ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਆਪਣੇ ਘਰ 1 ਸਫਦਰਜੰਗ ਰੋਡ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ, ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਬੰਗਲੇ 1 ਅਕਬਰ ਰੋਡ 'ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਉੱਠੀ। ਇੱਥੇ ਪੀਟਰ ਉਸਤੀਨੋਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੈਮਰੇ 'ਤੇ ਫੋਟੋਜੈਨਿਕ ਹੋਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਬੁਲੇਟਪਰੂਫ ਜੈਕੇਟ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਧਮਕੀਆਂ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲੇਟਪਰੂਫ ਜੈਕੇਟ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਗੇਟ 'ਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰੀ ਬੂਥ 'ਤੇ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸਟੈਨਗਨ ਲੈ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹੈਲੋ ਕਿਹਾ। ਬੇਅੰਤ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ 38 ਬੋਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਵਾਲਵਰ ਤਾਣ ਦਿੱਤੀ। ਫਿਰ ਇੰਦਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?" ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਕਿੰਟਾਂ ਦੀ ਚੁੱਪ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ। ਗੋਲੀ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਪੇਟ 'ਚ ਲੱਗੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਗਾਰਡ 22 ਸਾਲਾ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿਚ 25 ਗੋਲੀਆਂ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਹੈ
ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਟਰਬੁਲੈਂਟ ਯੀਅਰਜ਼: 1980-96' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, '31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਕੋਨਟਾਈ ਵਿਚ ਇਕ ਸਭਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮੈਨੂੰ (ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ) ਪੁਲਿਸ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚੇ।

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਚੁੱਪਚਾਪ ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਪਰਚੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਪਣਾ ਭਾਸ਼ਣ ਛੋਟਾ ਕਰੋ, ਸਾਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਭਾਸ਼ਣ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ, ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ? ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਜੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਗਨੀ ਖਾਨ ਚੌਧਰੀ ਆਪਣੀ ਮਰਸਿਡੀਜ਼ ਕਾਰ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ, ਰਾਜੀਵ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਬੈਸਡਰ ਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗਨੀ ਖਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਮਰਸਿਡੀਜ਼ ਲੈ ਲਓ। ਇਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜ ਕੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਹਾਜ਼ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।  

- ਸਵੇਰੇ 9: 40 ਵਜੇ- ਰਾਜੀਵ ਬੋਲੇ - ਕੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਇਸ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ?
ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, "ਅਸੀਂ ਚਾਰੇ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ, ਗਨੀ ਖਾਨ ਚੌਧਰੀ, ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਸਵੇਰੇ ਕਰੀਬ 9.40 ਵਜੇ ਕੋਨਟਾਈ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕਾਰ ਚਲਾਵਾਂਗਾ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਬੀਬੀਸੀ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕੀਤਾ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ 16 ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।

ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੀਐਸਓ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਬੰਦੂਕਾਂ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੀਆਈਪੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਦੀ ਗੋਲੀ ਕਿੰਨੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੀਐਸਓ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੰਝੂਭਰੇ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਮੁੜ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਕੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ?" ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਬੋਲਿਆ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਪੱਥਰਾਂ ਵਾਂਗ ਬੈਠ ਗਏ। 

ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਕਿਹਾ- ਸਾਡੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬੀਬੀਸੀ ਨੇ ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਖ਼ਬਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਚਲਾ ਰਹੇ ਸੀ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਦੇਖੋ ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਕੀ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਗਲਤ ਹੈ। ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਵੀ ਗਲਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। 

- ਰਾਤ 11.45 ਵਜੇ: ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਸੜਕ 'ਤੇ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਨਿਕਲਿਆ 
ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਮੈਸੇਜ ਆਇਆ ਕਿ ਕੋਲਾਘਾਟ ਦੇ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਹੈਲੀਪੈਡ 'ਤੇ ਇਕ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਾਜ ਮਾਰਗ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਖ਼ਰਾਬ ਸੀ। ਕਾਰ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੋਲਾਘਾਟ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿਚ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲੱਗ ਗਏ।

ਪ੍ਰਣਬ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਉਡਾਣ ਭਰੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਪਾਇਲਟ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪਾਇਲਟ ਸਾਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸੜਕ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਾਇਲਟ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਹੈਲੀਪੈਡ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਸਨ। 

ਦਿੱਲੀ 'ਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਰੁਣ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਹੋਰ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉਪ ਸਕੱਤਰ ਰਹੇ ਕੇਸੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਐਨ ਇਨਸਾਈਡਰਜ਼ ਅਕਾਊਂਟ ਆਫ ਦ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਈਅਰਜ਼' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਰੁਣ ਨੇ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਰਾਜੀਵ ਕੋਲਕਾਤਾ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਪਰਤਣਗੇ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿਚ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁਕਾਉਣਗੇ। 

ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਹ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਤੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਓਮਾਨ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 

ਦੁਪਹਿਰ 1 ਵਜੇ: ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਕਾਕਪਿਟ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ - ਮਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, 
ਕਲਕੱਤਾ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿਚ 45 ਮਿੰਟ ਲੱਗ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਜੀਵ ਰਾਤ 1 ਵਜੇ ਉਡਾਣ ਭਰਨ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਕਾਕਪਿਟ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ। "ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਏ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ। ਮੈਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਸ਼ਾਂਤ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੁਣ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਹਿੰਮਤ ਦਿਖਾਈ ਸੀ। 

ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾ ਬਲਰਾਮ ਜਾਖੜ, ਗਨੀ ਖਾਨ ਚੌਧਰੀ, ਸ਼ਿਆਮਲਾਲ ਯਾਦਵ, ਉਮਾ ਸ਼ੰਕਰ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਸ਼ੀਲਾ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਵੀ ਕੋਲਕਾਤਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਆਏ। ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰ ਕੋਈ ਸੰਜਮ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਅੱਗੇ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।

ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਿੱਟੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ' ਪ੍ਰਣਮ ਮੁਖਰਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, 'ਮੈਂ ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮੈਂ ਇਹ ਸੰਭਾਲ ਲਵਾਂਗਾ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ, "ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਹਾਂ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲੇਗਾ।

ਮੈਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਕਾਕਪਿਟ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਤੱਕ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਐਲਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਜੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਰ ਵੈਂਕਟਰਮਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।

ਸਾਡਾ ਜਹਾਜ਼ ਦੁਪਹਿਰ 3 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦਿੱਲੀ ਉਤਰਿਆ। ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਸਵਾਮੀ ਰਾਓ ਸਾਹਿਬ, ਗ੍ਰਹਿ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜੀਵ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ ਅਰੁਣ ਨਹਿਰੂ ਵੀ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਰਾਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਏਮਜ਼ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।   

ਦੁਪਹਿਰ 3.25 ਵਜੇ : ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ

ਰਾਜੀਵ ਏਮਜ਼ ਪਹੁੰਚੇ, ਸੋਨੀਆ ਨੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾਈ। ਰਾਸ਼ਿਦ ਕਿਦਵਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰ ਆਫ ਇੰਡੀਆ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੋਨੀਆ ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਡਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਪੀਸੀ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਮਾਈ ਡੇਜ਼ ਵਿਦ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ' ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੋਨੀਆ ਅਚਾਨਕ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੁਆਰਥੀ ਹੋ ਗਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਬੇਨਤੀਆਂ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜੀਵ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀਂ ਬਣੋਗੇ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ 'ਚ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਵੈਸੇ ਵੀ ਮਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। 

ਸ਼ਾਮ - 4.10 ਵਜੇ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤਿਆਰ 
ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, 'ਮੈਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੱਤਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪੀਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ। ਆਰ.ਕੇ. ਧਵਨ ਨੇ ਟਾਈਪ ਕੀਤਾ। ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਨੇਤਾ ਚੁਣਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਬਲਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। 

ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਅਰੁਣ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਓਮਾਨ ਤੋਂ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਸ਼ਾਮ ਕਰੀਬ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ, ਪੀਸੀ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਅਤੇ ਮੈਂ ਕਾਰ 'ਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਪਹੁੰਚੇ।

ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਹਾਈ ਅਲਰਟ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਵੀ ਘਬਰਾ ਗਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਕਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਗੇਟ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਗਾਰਡਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੀ ਕੋਈ ਬੈਠਕ ਤੈਅ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੇਜਣ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਪੀਸੀ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਫਿਰ ਕਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਚੀਕਿਆ, "ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਾਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦੇ?" ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੇ ਏਮਜ਼ ਗਏ। ਉੱਥੋਂ ਰਾਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਆਏ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।

ਸ਼ਾਮ - 6.45 ਵਜੇ: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਵਿਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਾਲੀ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ 
ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ 'ਚ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ, ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਪੀਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ, ਪੀ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣਗੇ। ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸਹੁੰ ਚੁਕਾਈ ਗਈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਬੁਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ 'ਤੇ ਦੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ।

ਦੋ ਮਿੰਟ ਦਾ ਮੌਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਨੇੜੇ ਖੜ੍ਹੇ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਰ ਵੈਂਕਟਰਮਨ ਨੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ 'ਤੇ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। 

- ਸ਼ਾਹ ਬਾਨੋ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਆਲੋਚਨਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਵਾਇਆ 
ਸ਼ਾਹਬਾਨੋ ਇਕ ਮੁਸਲਿਮ ਮਹਿਲਾ ਸੀ। 59 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ, ਪਤੀ ਨੇ ਤਲਾਕ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ 5 ਬੱਚੇ ਸਨ। ਸ਼ਾਹ ਬਾਨੋ ਨੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤੇ ਲਈ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਬਾਨੋ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ। ਸ਼ਾਹ ਬਾਨੋ ਦੇ ਪਤੀ ਮੁਹੰਮਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਵਕੀਲ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਧਾਰਾ 125 ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਭੱਤਾ ਮੰਗਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਸਨਲ ਲਾਅ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਮਾਮਲਾ 5 ਜੱਜਾਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਬੈਂਚ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ। 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 1985 ਨੂੰ ਤਤਕਾਲੀ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਵਾਈ ਵੀ ਚੰਦਰਚੂੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਬੈਂਚ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਬਾਨੋ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੁਸਲਿਮ ਨੇਤਾ ਭੜਕ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਵੋਟ ਕਾਂਗਰਸ ਤੋਂ ਖੋਹ ਲਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਲਿਆ ਕੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੂੰ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਅਯੁੱਧਿਆ ਰਾਮ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਅੰਦੋਲਨ ਜ਼ੋਰ ਫੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। 31 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਾਮ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ 1 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੱਜ ਕੇਐਮ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਗੇਟ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਅਦ 'ਚ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਅਯੁੱਧਿਆ ਤੱਕ ਰੱਥ ਯਾਤਰਾ ਕੱਢੀ। 

- ਜਦੋਂ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਸਾਰੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਨਾਲੇ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ 
ਇੱਕ ਵਾਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਐਸਕਾਰਟ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਵਗਦੇ ਨਾਲੇ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਸਕੱਤਰ ਆਰਡੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਮਾਈ ਈਅਰਜ਼ ਵਿਦ ਰਾਹੁਲ ਐਂਡ ਸੋਨੀਆ' 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, 'ਇਹ ਘਟਨਾ 30 ਜੂਨ 1985 ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਏਅਰ ਚੀਫ ਮਾਰਸ਼ਲ ਐਲਐਮ ਕਤਰੇ ਦੀ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਮਰਹੂਮ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਮੁਖੀ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਦੁੱਖ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ।

ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਾਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੋ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਫਲਾ ਸਾਡੇ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਆਵੇ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਖ਼ੁਦ ਕਾਰ ਚਲਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਵੀ ਸਨ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਪੂਰਾ ਕਾਫਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਤੁਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਰਾਜੀਵ ਨੇ ਕਾਰ ਰੋਕੀ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਛੱਤਰੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਤਿੰਨ ਐਸਕਾਰਟ ਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਕੱਢੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਗਦੇ ਨਾਲੇ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਚ ਲੱਗੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਛੇ ਕਾਰਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਜਾਜੀ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਸੜਕ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ। 
ਪ੍ਰਧਾਨ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਉਦੋਂ ਆਈ ਜਦੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕਾਰ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਵਾਇਰਲੈੱਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। 15 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਸੰਚਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹ ਫੁੱਲ ਗਏ ਸਨ। ਰਾਹਤ ਉਦੋਂ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਰਾਜੀਵ ਅਤੇ ਸੋਨੀਆ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪੀਐਮ ਹਾਊਸ ਪਹੁੰਚੇ। 

ਬੋਫੋਰਸ ਕਾਂਡ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰ ਕੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣਾ ਪਿਆ, ਸਰਕਾਰ ਚਲੀ ਗਈ

24 ਮਾਰਚ 1986 ਨੂੰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਵੀਡਨ ਦੀ ਹਥਿਆਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੰਪਨੀ ਏਬੀ ਬੋਫੋਰਸ ਨਾਲ 1,437 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਸੌਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸੌਦੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ 155 ਐੱਮਐੱਮ ਵਾਲੀ 400 ਹੋਵਿਟਜ਼ਰ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਬੋਫੋਰਸ ਤੋਪ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇਬਾਸ਼ੀਸ਼ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਡਿਸਟਰਪਟਰ: ਹਾਊ ਵੀਪੀ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਕ ਇੰਡੀਆ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸੌਦੇ ਵਿਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਰਾਜੀਵ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਵੀਪੀ ਸਿੰਘ ਨੇ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਨੂੰ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਸਤੀਫ਼ੇ ਦੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬਾਅਦ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਨੂੰ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਰੇਡੀਓ ਨੇ ਖਬਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਸੌਦੇ 'ਚ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਸਵੀਡਨ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਏਬੀ ਬੋਫੋਰਸ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਇਸ ਸੌਦੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ 60 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਇਟਲੀ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਓਟਾਵੀਓ ਕਵਾਤਰੋਚੀ ਨੇ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਵਿਚੋਲੇ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਪੈਸਾ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। 1989 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਹਾਰ ਗਈ ਸੀ।
ਲਿੱਟੇ ਦੇ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ

ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਰੱਖਿਅਕ ਬਲ ਭੇਜੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਾਮਿਲ ਬਾਗ਼ੀ ਸੰਗਠਨ ਐਲਟੀਟੀਈ (ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਆਫ ਤਮਿਲ ਈਲਮ) ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 1991 'ਚ ਜਦੋਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਚੇਨਈ ਨੇੜੇ ਸ਼੍ਰੀਪੇਰੰਬਦੂਰ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਲਿੱਟੇ ਨੇ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਰਾਜੀਵ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਹਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਐਲਟੀਟੀਈ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਧਨੁ ਅੱਗੇ ਵਧੀ। ਉਸ ਨੇ ਰਾਜੀਵ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ ਅਤੇ ਝੁਕ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਮਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਵਿਸਫੋਟਕਾਂ ਵਿਚ ਬਲਾਸਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਧਮਾਕਾ ਇੰਨਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੀਥੜੇ ਉੱਡ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਧੂੰਆਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਪੈਰ ਮਾਸ ਦੀਆਂ ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਟੋ ਜੁੱਤੀ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁਚੀ ਦੀ ਘੜੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਹੇਠਾਂ ਪਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਿਰ ਫਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। 

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Former PM Morarji Desai: ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜੀਉਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਪੀਂਦੇ ਸਾਬਕਾ PM ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ 

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Delhi News : ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਜੋ ਘੁੰਮਦੇ-ਘੁੰਮਦੇ ਲਾਹੌਰ ਚਲੇ ਗਏ

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Indra Gandhi: ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦੇ ਕੁੱਝ ਖ਼ਾਸ ਕਿੱਸੇ, ਪਤੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ- ਤੁਸੀਂ ਫਾਸੀਵਾਦੀ ਹੋ

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:  ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ - 1st Prime Minister of India: ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ ਸੀ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ