Supreme Court

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸੇ ਅਚਲ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਹਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੇਟ ਲਤੀਫੀ ਨਾ ਕਰੋ। ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਉੱਤੇ ਦੂਜੇ ਦੇ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਬਜੇ ਨੂੰ ਚੁਣੋਤੀ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ। ਦਰਅਸਲ, ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਹੈ।

ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਅਨੁਸਾਰ,  ਜੇਕਰ ਅਸਲੀ ਜਾਂ ਮਾਲਿਕ ਆਪਣੀ ਅਚਲ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕਬਜਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕ ਪਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਲਿਕਾਨਾ ਹੱਕ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਸ ਅਚਲ ਜਾਇਦਾਦ ਉੱਤੇ ਜਿਸਨੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਉਸੀ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਲਿਕਾਨਾ ਹੱਕ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਉਲੰਘਣ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਯਾਨੀ, ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਬਜਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਤਿੰਨ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਬੈਂਚ ਨੇ ਸੁਣਾਇਆ ਫ਼ੈਸਲਾ

ਲਿਮਿਟੇਸ਼ਨ ਐਕਟ 1963  ਦੇ ਤਹਿਤ ਨਿਜੀ ਅਚਲ ਜਾਇਦਾਦ ਉੱਤੇ ਲਿਮਿਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਮਿਆਦ 12 ਸਾਲ ਜਦਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਅਚਲ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ 30 ਸਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਨੀਂਹ ਕਬਜਾ ਦੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਜਸਟੀਸ ਅਰੁਣ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਜਸਟੀਸ ਐਸ ਅਬਦੁਲ ਨਜੀਰ ਅਤੇ ਜਸਟੀਸ ਐਮਆਰ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੈਂਚ ਨੇ ਇਸ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਅਚਲ ਜਾਇਦਾਦ ਉੱਤੇ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਬਜਾ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ 12 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। 

 ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ? 

ਬੈਂਚ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸਾਡਾ ਫੈਸਲਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਇਦਾਦ ਉੱਤੇ ਜਿਸਦਾ ਕਬਜਾ ਹੈ,  ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਬਿਨਾਂ ਉਚਿਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਉੱਥੋਂ ਹਟਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੇ 12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਬਜਾ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਲਕ  ਦੇ ਕੋਲ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਬਜੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰ, ਮਾਲਿਕਾਨਾ ਹੱਕ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਧਿਕਾਰ (ਰਾਇਟ ),  ਮਾਲਿਕਾਨਾ ਹੱਕ (ਟਾਇਟਲ) ਜਾਂ ਹਿੱਸਾ (ਇੰਟਰੇਸਟ) ਮਿਲ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁੱਛੇਦ 65 ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਮੁਦਾਲੇ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਵਚ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ  ਦੇ ਤਹਿਤ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਬਜਾ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਬਜਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਜਬਰਦਸਤੀ ਹਟਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਉਹ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਮਦਦ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। 

12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੱਥ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇਗੀ ਜਾਇਦਾਦ

ਫੈਸਲੇ ‘ਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੇ 12 ਸਾਲ ਤੱਕ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਬਜਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਮਾਲਿਕਾਨਾ ਹੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਸਲੀ ਮਾਲਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾ ਸਕਦਾ। ਜੇਕਰ ਉਸਤੋਂ ਜਬਰਦਸਤੀ ਕਬਜਾ ਹਟਵਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਅਸਲੀ ਮਾਲਕ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੀ ਕੇਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਪਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸਲੀ ਮਾਲਕ 12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਮਾਲਿਕਾਨਾ ਹੱਕ ਖੋਹ ਚੁੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।