ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ?
ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਲਈ ਤਲਾਬ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਰਸਾਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣਾ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਵੱਡੇ ਮੌਸਮੀ ਅਤੇ ਬਾਰ੍ਹਾਂ-ਮਾਸੀ
ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਲਈ ਤਲਾਬ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਰਸਾਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣਾ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਵੱਡੇ ਮੌਸਮੀ ਅਤੇ ਬਾਰ੍ਹਾਂ-ਮਾਸੀ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਅਜਿਹੇ ਤਾਲਾਬ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜਲਮਈ ਬਨਸਪਤੀ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ-ਸਿੰਘਾੜਾ, ਕਮਲਗੱਟਾ, ਮੁਰਾਰ ਆਦਿ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਪਯੁਕਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਲਈ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਜੋ ਖਾਦ, ਖਾਦ, ਹੋਰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਆਦਿ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਜਾਇਕਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਫਸਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵੀ ਵਧਦੀ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਨਸਪਤੀ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਕਚਰੇ ਜੋ ਤਾਲਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੜ ਗਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਵੱਧ ਉਪਜਾਊ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਦੇ ਲਈ ਵਧੀਆ ਕੁਦਰਤੀ ਖੁਰਾਕ ਪਲੈਕਟਾਨ (ਪਲਵਕ) ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ਜੂਨ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਲੋੜੀਂਦਾ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਕੇ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਮੌਸਮੀ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਬਾਰ੍ਹਾਂ-ਮਾਸੀ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੱਛੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਹੋਣ ਤੇ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਜਾਲ ਚਲਾ ਕੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤਲਾਬ ਵਿੱਚ ਮਵੇਸ਼ੀ ਆਦਿ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਪੀਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ 2000 ਤੋਂ 2500 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮੀਟਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਮਹੁਆ ਖਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਹੁਆ ਖਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਮਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਤੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਖਾਣ ਅਤੇ ਵੇਚਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਹੁਆ ਖਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤਲਾਬ ਨੂੰ 2 ਤੋਂ 3 ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਨਿਸਤਾਰ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਨਾ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ। ਮਹੁਆ ਖਲੀ ਪਾਉਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਤਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 250 ਤੋਂ 300 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਚੂਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਚੂਨਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੀ. ਐਚ. ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਕੇ ਖਾਰਾਪਨ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਚੂਨਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਇਕ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ 10,000 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਦੇ ਮਾਨ ਨਾਲ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂੜੀ ਖਾਦ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਂਜ ਹੀ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਮੁਹੱਈਆ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਤਲਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਜਾਲੀ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਉਚਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਸ ਦੇਈਏ ਕੇ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੇ ਬੀਜ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਖੁਰਾਕ (ਪਲੈਂਕਟਾਨ) ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਪਲੈਂਕਟਾਨ ਦੀ ਚੰਗੀ ਮਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ 300 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਯੂਰੀਆ 180 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਦੇ ਮਾਨ ਨਾਲ ਪਾਈ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਲ ਭਰ ਦੇ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਮਾਤਰਾ (10000 ਕਿਲੋ ਰੂੜੀ ਖਾਦ, 300 ਕਿਲੋ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ 180 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ) ਦੀਆਂ 10 ਮਾਸਿਕ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ-ਬਰਾਬਰ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ 1000 ਕਿਲ੍ਹਾ ਰੂੜੀ ਖਾਦ, 30 ਕਿਲੋ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ 18 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਲੈਂਕਟਾਨ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਮੱਛੀਆਂ ਲਈ ਖੁਰਾਕ- ਮੱਛੀ ਬੀਜ ਭੰਡਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜੇਕਰ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ ਦਾ ਭੋਜਨ ਘੱਟ ਹੈ ਜਾਂ ਮੱਛੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਘੱਟ ਹੈ ਤਾਂ ਚਾਵਲ ਦੀ ਫੱਕ (ਕਨਕੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਰਾਈਸ ਪਾਲਿਸ) ਅਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਜਾਂ ਮੂੰਗਫਲੀ ਦੀ ਖਲੀ ਲਗਭਗ 1800 ਤੋਂ 2700 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਹਰ ਸਾਲ ਦੇ ਮਾਨ ਨਾਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ ਬੇਕਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਠੀਕ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਬੋਰੇ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਡੰਡਿਆਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿਓ ਅਤੇ ਬੋਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਰੀਕ-ਬਾਰੀਕ ਛੇਕ ਕਰ ਦਿਉ। ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਬੋਰੇ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਗ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡੁਬਿਆ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰਹੇ।