Chinese firecracker and green firecrackers in indian market during diwali

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਸਾਲ 2018 ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਪਟਾਕਿਆਂ ਤੇ ਬੈਨ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਜਾਰੀ ਨੋਟਿਸ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਤੋਂ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੀ ਆਯਾਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਪਟਾਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਵੇਚਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ 3 ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਅਤੇ 5000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

Violation of the Indian Customs Act 1962 ਤਹਿਤ ਇਹ ਨੋਟਿਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਰਟੀਕਲ ਦੇ ਆਯਾਤ-ਨਿਰਯਾਤ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਟਾਕੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਚੀਨ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਘਟ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਸੀ ਪਟਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਚੀਨ ਤੋਂ ਆਏ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪੱਖ ਕਾਫੀ ਵਕਤ ਤਕ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਪਦਾਰਥ ਐਕਟ, 2008 ਦਾ ਖੁਲ੍ਹੇਆਮ ਉਲੰਘਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚੀਨੀ ਪਟਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਖਤਰਨਾਕ ਕੈਮਿਕਲਸ ਵਰਗੇ ਲੈਡ, ਕਾਪਰ, ਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਲੀਥੀਅਮ ਵਰਗੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਰਸਾਇਣ ਵਾਤਾਵਾਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਇਹਨਾਂ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੇ ਪਟਾਕੇ ਜਾਂ ਅਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਕ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬੰਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੋਟਿਸ ਵਿਚ ਜਨਤਾ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਪਟਾਕੇ ਨਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਸਲਾਹ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੀ ਲੈਬਲਿੰਗ ਡੀਟੇਲ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬੰਧ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਉਹ ਚੇਨੱਈ ਦੇ ਕਸਟਮ ਕੰਟਰੋਲ ਰੂਮ ਦੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਫੋਨ ਕਰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਨੰਬਰ 044-25246800 ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਦੀਵਾਲੀ ਤੇ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦਾ ਆਯਾਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੇਰਠ ਵਿਚ ਗੋਦਾਮਾਂ ਵਿਚ ਪਟਾਕੇ ਭਰ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੁਆਰਕਾ ਦੇ ਇਕ ਗੋਦਾਮ ਤੋਂ 146 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਚਾਈਨੀਜ਼ ਪਟਾਕੇ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਚੀਨ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪਟਾਖਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਿਉਂ ਘੱਟ ਹੈ ਇਹ ਸਵਾਲ ਵੀ ਉੱਠਿਆ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਅਜਗਰ ਤੋਂ ਆਏ ਪਟਾਖੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਕਲੋਰੇਟ ਅਤੇ ਪਰਕਲੋਰੇਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੋਵੇਂ ਰਸਾਇਣ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਲਈ ਸਸਤੇ ਪਰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਸਤੇ ਕੈਮੀਕਲਾਂ ਕਾਰਨ, ਉਥੋਂ ਪਟਾਕੇ ਸਸਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉੱਥੇ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨਿਰਮਿਤ ਪਟਾਕੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਅਤੇ ਅਲਮੀਨੀਅਮ ਪਾਊਡਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ ਪਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਚੀਨ ਦੇ ਸਸਤੇ ਪਟਾਖੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਪੱਧਰ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ 2004 ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਰੰਗ ਲਿਆਇਆ ਹੈ। ਗ੍ਰੀਨ ਪਟਾਕੇ ਵਿਚ ਆਮ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਰਸਾਇਣਾਂ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬਹੁਤ ਘਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗ੍ਰੀਨ ਪਟਾਕੇ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਜੋ ਜਲਨ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਲਫ਼ਰ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੇ ਗੈਸਾਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਘੁਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੇਫ ਵਾਟਰ ਰਿਲੀਜ਼ਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਰ ਕ੍ਰੈਕਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਘਟ ਸਲਫਰ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਐਲੁਮੀਨੀਅਮ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਘਟ ਤੋਂ ਘਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੀਜੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰੋਮਾ ਕ੍ਰੈਕਰਸ ਹਨ ਜੋ ਘਟ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। 

Punjabi News  ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਰ ਅਪਡੇਟ ਲਗਾਤਾਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ  Facebook ਤੇ ਲਾਈਕ Twitter  ਤੇ follow ਕਰੋ।