ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਰ ਸਾਲ `ਚ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ
ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੱਤਾਰੂਢ਼ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੱਤਾਰੂਢ਼ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਿਛਲੀ ਯੂਪੀਏ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਾਸ਼ੀ ਦਾ ਲਗਭਗ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਅਜੇ ਤਕ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਮਾਜਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਿਤਾ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਮਚਾਰੀ ਫਾਈਨੇਂਸ ਐਂਡ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਾਲ 2013 - 14 ਵਿਚ ਯਾਨੀ ਯੂਪੀਏ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ , ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੁਆਰਾ 55 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ 22 ਸਤੰਬਰ 2017 ਤੱਕ ਮੰਤਰਾਲਾ ਨੇ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ ‘ਸਵ - ਰੋਜਗਾਰ ਯੋਜਨਾ’ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਵੀ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਧਿਆਨ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪੁਨਰਵਾਸ ਸਾਮਾਜਕ ਨੀਆਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਿਤਾ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੀ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ ਸਵ - ਰੋਜਗਾਰ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਰਟੀਆਈ ਵਲੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2006 - 07 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੁਲ 226 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਸਾਰੇ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਤ ਸਾਲ 2013 - 14 ਤੱਕ ਹੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਾਲ 2014 ਯਾਨੀ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹੈ , ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਲਈ ਕੋਈ ਰਾਸ਼ੀ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪੁਨਰਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ‘ਇੱਕ ਵਾਰ ਨਕਦੀ ਸਹਾਇਤਾ’ ਦੇ ਤਹਿਤ ਮੈਲਾ ਢੋਣ ਵਾਲੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ 40, 000 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਵਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਥੇ ਹੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਪਨ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ 3 ,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਸਾਲ ਤਕ ਕੌਸ਼ਲ ਵਿਕਾਸ ਅਧਿਆਪਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਰਟੀਆਈ ਵਲੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ , 2015 - 16 ਵਿਚ 8,627 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 40,000 ਦੀ ਨਗਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਥੇ ਹੀ, ਇਸ ਸਾਲ 365 ਮੈਨੁਅਲ ਸਕੈਵੇਂਜਰਸ ਨੂੰ ਸਬਸਿਡੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ 2016 - 17 ਵਿਚ 1,567 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ 2017 - 18 ਵਿਚ 890 ਲੋਕਾਂ 40,000 ਦੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਨਗਦੀ ਸਹਾਇਤਾ’ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਪੁਨਰਵਾਸ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਸਫਾਈ ਕਰਮਚਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਰੇਮਨ ਮੈਗਸੇਸੇ ਇਨਾਮ ਵਲੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਬੇਜਵਾੜਾ ਵਿਲਸਨ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ,
ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਆਪਕ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਯੋਜਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਮਹਿਲਾ ਸਫਾਈ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ,ਸਰਕਾਰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਬਿਜਨੇਸ ਕਰੋ , ਪਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਬਿਜਨੇਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਸਮਾਜ ਨੇ ਇਨ੍ਹੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਬਿਜਨੇਸ ਕਨ ਲਈ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤਾਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਆਂਕੜੇ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਲ 2006 - 07 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਾਲ 2017 - 18 ਦੇ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਵਾਰ ਹੀ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਲ 2011 - 12 ਵਿਚ ਤਾਂ ਐਨਐਸਕੇਏਫਡੀਸੀ ਨੂੰ 60 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਮੰਤਰਾਲਾ ਨੂੰ ਹੀ ਵਾਪਸ ਮੋੜਨਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਸਾਲ 2006 - 07 ਵਿੱਚ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ 56 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਥੇ ਹੀ, ਸਾਲ 2007 - 08 ਵਿਚ ਮੰਤਰਾਲਾ ਨੇ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ 25 ਕਰੋਡ਼ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਾਲ 2008 - 09 ਵਿਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ 100 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਐਸਆਰਐਮਐਸ ਲਈ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ।
ਸਾਲ 2006 - 07 ਵਿਚ 56 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਸਿਰਫ 10 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਹੀ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ 45 ਕਰੋਡ਼ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਉਸ ਸਾਲ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਸਾਲ 2007 - 08 ਵਿਚ 36 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਉਥੇ ਹੀ ਸਾਲ 2014 - 15 ਵਿਚ 63 ਕਰੋਡ਼ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਬਚੀ ਰਹਿ ਗਈ , ਉਸ ਨੂੰ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2015 - 16 ਵਿਚ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ 36 ਕਰੋਡ਼ ਰੁਪਏ ਬਚੇ ਰਹਿ ਗਏ , ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਥੇ ਹੀ ਸਾਲ 2017 - 18 ਲਈ 24 ਕਰੋਡ਼ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਸੀ ਪਰ 22 ਸਤੰਬਰ 2017 ਤੱਕ ਇੱਕ ਵੀ ਰਾਸ਼ੀ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।