Kuka Movement

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜਾਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ  (Non-Cooperation) ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ  ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਸਵਰਾਜ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਹੁਕੂਮਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਵਾਜ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਘੱਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਇਸ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੂਕਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਗੁਰੁ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੂਕਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਬਣੇ ਹਿੱਸਾ

ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੂਕਾ ਦਾ ਜਨਮ 3 ਫਰਵਰੀ 1816 ਦੀ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਝੇਵਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਹੇ। ਉਹ ਨਾਮਧਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਗਤ ਬਣ ਗਏ।

ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਹੀ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ  ਨੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦਾ ਲੀਡਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ  ਦੀ ਫੌਜ ਜੁਆਇੰਨ ਕੀਤੀ। ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਕਮਜੋਰ ਪੈ ਗਈ।

ਤੱਦ ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ‘ਚ ਕਈ ਨਵੀਂਆਂ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਹ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।  

ਜਦੋਂ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਪ੍ਰਭਾਵ

1860 ਤੱਕ ਧਰਮ ਗੁਰੁ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੂਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਫ਼ੀ ਫੈਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਮ ਨੇ ਖੁੱਲੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਾਮਾਨਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਸੀ। ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਐਜੁਕੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ ਜਾਵੇ।   ਉਹ ਸਭ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈਂ ਕੂਕਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਰਵਾ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਤੋਪ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਕੇ ਉਡਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੂਕਾ ਦੀ ਹੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਬਰਮਾ ਦੀ ਇੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 14 ਸਾਲ ਤੱਕ ਸਖਤ ਜ਼ੁਲਮ ਸਹਿ ਕੇ  1885 ਵਿੱਚ ਸਤਗੁਰੁ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੂਕਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ।  

2014 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਡਾਕ ਟਿਕਟ

ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਸਿੰਘ  ਕੂਕਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰੀ ਰਵੀਸ਼ੰਕਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਅਜਾਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕੂਕੇ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਭੁਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੂਕਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰੀਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਰਵੱਈਏ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ।