former PM Lal Bahadur Shastri

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਸਾਲ 1965 ਭਾਰਤ - ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚ ਲੜਾਈ ਖਤਮ ਹੋਏ ਅਜੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਰੇ ਸਨ। ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਠੰਢਕ ਸਬਾਬ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਭਾਰਤ - ਪਾਕ ਦੀ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਗੰਧ ਅਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਗਰਮਾਹਟ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਵਿਚ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਬਣੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਜੋ ਜਗ੍ਹਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ। ਤਤਕਾਲੀਨ ਸੋਵੀਅਤ ਰੂਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ 'ਤਾਸ਼ਕੰਦ' ਵਿਚ 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ

ਗੁਆਂਢੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਯੂਬ ਖਾਨ ਦੇ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਮੁਕੱਰਰ ਹੋਈ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਦੀ ਉਸ ਸਵੇਰ 'ਤਾਸ਼ਕੰਦ' ਵਿਚ ਠੰਢਕ ਕੁੱਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਵਫ਼ਦ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਠੰਢਕ ਝੇਲਣ ਦੀ ਆਦਤ ਨਹੀਂ ਸੀ,   ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਸਮੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਤੈਅ ਸੀ। ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਅਯੂਬ ਖਾਨ ਤੈਅ ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਮਿਲੇ। ਗੱਲਬਾਤ ਕਾਫ਼ੀ ਲੰਮੀ ਚੱਲੀ ਅਤੇ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮਝੌਤਾ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਚ ਦੋਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਫ਼ਦ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਰਾਤ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਭਾਰੀ ਪਈ।

10 - 11 ਜਨਵਰੀ ਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਰਾਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਸ਼ੱਕੀ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦਿਨ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਵਫ਼ਦ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਰਹੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਕੁਲਦੀਪ ਨਈਅਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜਿਕਰ ਆਪਣੀ ਆਤਮਕਥਾ 'ਬਿਆਂਡ ਦ ਲਾਇੰਸ' (Beyond the Lines) ਵਿਚ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਚਾਨਕ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਘੰਟੀ ਵੱਜੀ। ਦਰਵਾਜੇ ਉੱਤੇ ਇਕ ਔਰਤ ਖੜੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਰੀਬਨ ਭੱਜਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਪਰ ਤੱਦ ਤੱਕ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।

ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਖੜੇ ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੀਐਮ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਕੁੱਝ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸਭ ਕੁੱਝ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਪਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਪੀਐਮ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਸੱਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ। ਲੋਕ ਦੁਖੀ ਤਾਂ ਸਨ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈਰਾਨ ਸਨ। ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਸਵਾਲ ਖੜੇ ਹੋਏ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕਹੀ ਗਈ। ਖਾਸ ਕਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਦੋ ਅਹਿਮ ਗਵਾਹ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਜੀ ਡਾਕਟਰ ਆਰ ਐਨ ਚੁਗ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਸਹਾਇਕ ਰਾਮ ਨਾਥ ਦੀ ਸੜਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕੀ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਮੌਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਇਹ ਰਹੱਸ ਗਹਿਰਾ ਗਿਆ। ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਇਕ ਦਹਾਕੇ ਬਾਅਦ 1977 ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਰਾਜ ਨਰਾਇਣ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਤਮਾਮ ਪਹਿਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਮਿਹਰਬਾਨੀ - ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।