‘ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ’ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਉਂ ਖਾਲੀ ਹੈ ‘ਛਤਰੀ’, ਪੜ੍ਹੋ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ
ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਇੰਡਿਆ ਗੇਟ। ਉਂਝ ਤਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇੱਥੇ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਘੁੰਮਣ ਆਉਣ ਵਾਲੇ....
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਇੰਡਿਆ ਗੇਟ। ਉਂਝ ਤਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇੱਥੇ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਘੁੰਮਣ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਝ ਖਾਸ ਮੌਕਿਆਂ ਜਿਵੇਂ 15 ਅਗਸਤ, 26 ਜਨਵਰੀ, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਅਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਮੇਲੇ ਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੇਟ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਕਿਸਨੇ ਇਸਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਮਕਸਦ ਸੀ? ਆਓ ਅੱਜ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਇੰਡਿਆ ਗੇਟ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਵਾਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1914 ਤੋਂ 1918 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਪਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਐਂਗਲੋ-ਅਫ਼ਗਾਨ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਲੜੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸੀ। ਲਗਪਗ 82,000 ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿਚ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਸ ਸਮਾਰਕ ਨੂੰ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਕੋਲ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਹੈ ਕਨਾਟ ਪਲੇਸ। ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰੀਟੇਨ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਡਿਊਕ ਆਫ਼ ਕਨਾਟ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸੇ ਡਿਊਕ ਆਫ਼ ਕਨਾਟ ਨੇ 10 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1921 ਨੂੰ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੇਟ ਦਸ ਸਾਲਾ ਬਾਅਦ ਬਣਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ। 12 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1931 ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਰਹੇ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ ਇਸਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਹਰ ਸਾਲ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਨ ਪਰੇਡ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਡਿਆ ਗੇਟ ਹੋ ਕੇ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੈ। 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਮਹਾਨ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਸਰ ਏਡਵਿਨ ਲੁਟਿਅੰਸ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਲੜਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾ ਅਤੇ ਹਵੇਲੀ ਦਾ ਡਿਜਾਇਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਇਲਾਕਾ ਲੁਟਿਅੰਸ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੁਟਿਅੰਸ ਨੇ ਹੀ ਇੰਡਿਆ ਗੇਟ ਦਾ ਡਿਜਾਇਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਲੰਦਨ ਵਿਚ ਇਕ ਸੈਨੋਟੈਫ (ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦੀ ਕਬਰ) ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਯੂਰਪ ਵਿਚ 66 ਲੜਾਈ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਡਿਜਾਇਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਸਨ।
ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਦਾ ਡਿਜਾਇਨ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਪੈਰਿਸ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਆਰਕ ਡੇ ਟਰਾਇੰਫ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ। ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 42 ਮੀਟਰ ਅਤੇ ਚੋੜਾਈ 9.1 ਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਲਾਲ ਅਤੇ ਪਿੱਲੇ ਸੈਂਡਸਟੋਨ ਅਤੇ ਗਰੈਨਾਇਟ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਭਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹੀਦ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਸਮਾਰਕ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 150 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੈਨੋਪੀ (ਛਤਰੀਨੁਮਾ ਸੰਰਚਨਾ) ਹੈ। ਸਾਲ 1936 ਵਿਚ ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ ਜਾਰਜ ਪੰਚਮ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਮਰਾਟ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਕੈਨੋਪੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜਾਰਜ ਪੰਚਮ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵਿਵਾਦ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਹਟਾਕੇ ਕੋਰੋਨੇਸ਼ਨ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਖਾਲੀ ਛਤਰੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਅਮਰ ਜਵਾਨ ਜੋਤੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਸੰਬਰ, 1971 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਾਲ 1972 ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਥਿਤ ਅਮਰ ਜਵਾਨ ਜੋਤੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦੀ ਕਬਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਲੜਾਈ 1971 ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਾਰਕ ਉੱਤੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਆਸਨ ਬਣਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ‘ਤੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਜਵਾਨ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਉੱਤੇ L1 A1 ਆਤਮ -ਲੋਡਿੰਗ ਰਾਇਫਲ ਵੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਬੈਰਲ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਬਹਾਦਰ ਫੌਜੀ ਦਾ ਹੈਲਮੇਟ ਲਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਾਰਕ ਉੱਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਜੋਤ ਬਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅਮਰ ਜਵਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਚਾਰਾਂ ਕੋਨੇ ਉੱਤੇ ਲੌ ਹੈ ਪਰ ਸਾਲ ਭਰ ਇੱਕ ਹੀ ਲੌ (ਜੋਤ) ਬਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
26 ਜਨਵਰੀ ਅਤੇ 15 ਅਗਸਤ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਾਰੇ ਜੋਤਾਂ ਬੱਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਲ 2006 ਤੱਕ ਇਸਨੂੰ ਜਲਣ ਲਈ ਐਲਪੀਜੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਸੀਐਨਜੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਅਤੇ ਜਲ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਜਵਾਨ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। 26 ਜਨਵਰੀ, 1972 ਨੂੰ ਅਮਰ ਜਵਾਨ ਜੋਤੀ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਨ (ਪਰੇਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ) ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਤਿੰਨਾਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਅਮਰ ਜਵਾਨ ਜੋਤੀ ਉੱਤੇ ਫੁਲ ਚੜਾਕੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।