Pakistani Punjabi Sikh-Muslim

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਕੀ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ? ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਇਕ ਮੁਸਲਿਮ, ਇਕ ਸਿੱਖ, ਇਕ ਹਿੰਦੂ, ਇਕ ਪਾਰਸੀ ਜਾਂ ਇਸਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਖੋਜ ਵਿਦਵਾਨ ਸੁਮਿਤ ਪਾਲ ਦਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇਕ ਖੋਜ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਮੈਂ ਕਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਤਾ ਕੀਤੀ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਗ਼ੈਰ ਮੁਸਲਿਮਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਉਥੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧ ਤੋਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਉਚਾਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਇਮਰਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਨਰਲ ਪ੍ਰਵੇਜ਼ ਮੁਸ਼ੱਰਫ਼, ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼, ਜਨਰਲ ਅਸ਼ਫਾਕ ਕਿਆਨੀ ਸਾਰੇ ਚੰਗੇ ਪੰਜਾਬੀ ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਹਿਮਦ ਫਰਾਜ਼ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਖ਼ਾਨ 'ਕਟੇਲ' ਸਿਫ਼ਾਈ ਨੇ ਉੁਰਦੂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਅਪਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਉਚਾਰਨ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਦਾ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਸਨ। 

ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਉਰਦੂ-ਫਾਰਸੀ ਕਵੀ, ਅਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਕਿਉਕਿ ਉਹ ਉਥੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਸਨ। ਵੰਡ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਬੁਰੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ ਛੱਡੀ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲਿਆ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਿਹਲਮ ਵਿਚ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਰੇਸਤਰਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ''ਇੱਥੇ ਝਟਕਾ ਗੋਸ਼ਤ ਮਿਲਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ'' ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਸਿਰਫ਼ ਝਟਕਾ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਹਲਾਲ ਨਹੀਂ।

ਕਰਾਚੀ, ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਨੇ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਦੀਪੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਲਾਹੌਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਮਿਟਿਟਸ ਬਣ ਗਏ। ਮੈਂ ਉਪ ਮਹਾਦੀਪ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਸੀ ਸਪੀਕਰ ਵਾਂਗ ਫਾਰਸੀ ਬੋਲਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਿਵਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਗੇ। ਮੁਸਲਿਮ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਰਦੂ ਵਰਗੇ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਫਾਰਸੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਇਕ ਅਡੀਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਿਲਣਗੇ। 

ਰਫ਼ੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਉਰਦੂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1941 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਲੋਚ ਦੇ ਨਾਲ ਅਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1956 ਤਕ ਰਫ਼ੀ ਦੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਕੋਟਲਾ ਸੁਲਤਾਨ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੌਸ਼ਾਦ ਅਲੀ ਨੂੰ ਰਫ਼ੀ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪਈ। 

ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਤੋਂ ਇਕ ਘੰਟੇ ਦੀ ਲੰਬੀ ਡਰਾਈਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਇੰਨੀ ਸੁਸਤ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਅਪਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਮਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ? ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਮੰਦਭਾਗਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੜਫ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਈ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ।