Nobel Prize

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ (ਪੀਟਆਈ) :- ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਦਿਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਸਟਾਕਹੋਮ (ਸਵੀਡਨ) ਵਿਚ 10 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਹਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਸਾਹਿਤ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ। ਇਹ ਇਨਾਮ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਰੀਬ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਧਨ ਰਾਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 23 ਕੈਰੇਟ ਸੋਨੇ ਦਾ ਕਰੀਬ 6 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਵਿਆਸ ਦਾ 200 ਗਰਾਮ ਵਜਨੀ ਮੈਡਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪੱਤਰ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਡਲ ਉੱਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਨੋਬਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਸਾਲ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਯੂਨਾਨੀ ਦੇਵੀ ਆਇਸਿਸ ਦਾ ਚਿੱਤਰ, 'ਰਾਇਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ ਸਾਇੰਸ ਸਟਾਕਹੋਮ' ਅਤੇ ਇਨਾਮ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸਾਲ ਅੰਕਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਵਿਜੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਕਤੂਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੀ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਰਵ ਉੱਚ ਇਨਾਮ 10 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਸਟਾਕਹੋਲਮ ਵਿਚ ਆਯੋਜਿਤ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇਨਾਮ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਸ਼ਾ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਕਾਰਨ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਰਿਵਾਰਡਡ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਮਹਾਨ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਇਹ ਇਨਾਮ ਮਿਲਦੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਦੌਲਤ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਕਦਮ ਚੁੰਮਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।

ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 10 ਦਸੰਬਰ 1901 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਫਿਜ਼ਿਕਸ, ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਹ ਇਨਾਮ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨਾਮ ਵਿਚ ਕਰੀਬ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਧਨਰਾਸ਼ੀ ਦਿਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਇਨਾਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਵੀਡਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੇ ਖੋਜੀ ਡਾ. ਅਲਫਰੈਡ ਨੋਬਲ ਦੁਆਰਾ 27 ਨਵੰਬਰ 1895 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਸੀਅਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ,

ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਭੌਤੀਕੀ, ਚਿਕਿਤਸਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਜ ਕਰਣ ਲਈ ਅਪਣੀ ਸਮੁੱਚੀ ਜਾਇਦਾਦ (ਕਰੀਬ 90 ਲੱਖ ਡਾਲਰ) ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਵਿਆਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਲਈ ਇਕ ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਖਾਸ ਕੰਮ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਚੁਣਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਵਸੀਅਤ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।

10 ਦਸੰਬਰ 1896 ਨੂੰ ਡਾ. ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਨੋਬਲ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਏ ਲੇਕਿਨ ਰਸਾਇਣ, ਭੌਤੀਕੀ, ਚਿਕਿਤਸਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉੱਤਮ ਕਾਰਜ ਕਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਧਨਰਾਸ਼ੀ ਛੱਡ ਗਏ। ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਨੋਬਲ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਖੋਜੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕ ਖੋਜਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਜੀਵਨਕਾਲ ਵਿਚ ਅਪਣੇ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਖੋਜਾਂ 'ਤੇ ਕੁਲ 355 ਪੇਟੈਂਟ ਕਰਾਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਬੜ, ਚਮੜਾ, ਨਕਲੀ ਰੇਸ਼ਮ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਹਲਚਲ ਮਚਾ ਦਿਤੀ ਸੀ

ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਰਫ਼ਤਾਰ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਿਸਫੋਟਕ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਭਾਰੀ - ਭਰਕਮ ਚਟਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਸੁਰੰਗਾਂ, ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਰੇਲ ਦੀਆਂ ਪਟਰੀਆਂ ਵਿਛਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਸੰਭਵ ਹੋ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਝੇਲਾ ਪਰ ਉਹ ਦ੍ਰਿੜ ਨਿਸ਼ਚੀ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਖਤਰਨਾਕ ਵਿਸਫੋਟਕ 'ਨਾਈਟਰੋਗਲਿਸਰੀਨ' ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾਲ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰ ਕੇ 1867 ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਇਸ 'ਤੇ ਪੇਟੈਂਟ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ।

ਡਾ. ਅਲਫਰੇਡ ਨੋਬਲ ਸਿਰਫ ਇਕ ਖੋਜੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਗੋਂ ਇਕ ਜਾਨੇ - ਮਾਨੇ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਵੀ ਸਨ। ਸਵੀਡਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਟਾਕਹੋਮ ਦੇ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ 21 ਅਕਤੂਬਰ 1833 ਨੂੰ ਜੰਮੇ ਅਲਫਰੇਡ ਦੀ ਮਾਂ ਐਂਡੀਏਟਾ ਐਹਸੇਲਸ ਧਨੀ ਪਰਵਾਰ ਤੋਂ ਸੀ ਅਤੇ ਅਲਫਰੇਡ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇਮਾਨੁਐਲ ਨੋਬਲ ਇਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਤੇ ਖੋਜੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਟਾਕਹੋਮ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਪੁੱਲ ਅਤੇ ਭਵਨ ਬਣਾਏ ਸਨ ਪਰ ਜਿਸ ਸਾਲ ਅਲਫਰੇਡ ਨੋਬਲ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਉਸੀ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਦਿਵਾਲਿਆ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਪਰਵਾਰ ਸਵੀਡਨ ਛੱਡ ਕੇ ਰੂਸ ਦੇ ਪਿਟਸਬਰਗ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜਾ ਬਸਿਆ ਸੀ,

ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਈ ਉਦਯੋਗ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵਿਸਫੋਟਕ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਖਾਨਾ ਵੀ ਸੀ। ਇਮਾਨੁਐਲ ਨੋਬਲ ਅਤੇ ਐਂਡੀਏਟਾ ਏਹਸੇਲਸ ਦੀ ਕੁਲ ਸੱਤ ਬੱਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ ਹੀ ਜਿੰਦਾ ਬਚੀਆਂ। ਤਿੰਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਲਫਰੇਡ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ ਸਨ। ਉਹ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸਵੀਡਿਸ਼, ਫਰੈਂਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਜਰਮਨ, ਰੂਸੀ ਇਤਆਦਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਯੁਵਾ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਉਹ ਅਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਬਣਾਉਣ  ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲੱਗੇ।

1864 ਵਿਚ ਕਾਰਖਾਨੇ ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਦਿਨ ਭਿਆਨਕ ਵਿਸਫੋਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਅਲਫਰੇਡ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਸਫੋਟ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਣ ਲਈ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਕਰਣ ਦੀ ਠਾਨ ਲਈ। ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਣ ਵਿਚ ਸਫਲਤਾ ਵੀ ਮਿਲੀ। ਅਲਫਰੇਡ ਨੇ 20 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਜਮਾਨੇ ਵਿਚ ਅਪਣੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਕਰੀਬ 90 ਕਾਰਖਾਨੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਆਵਾਜਾਈ, ਸੰਚਾਰ ਵਰਗੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਵੀ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀਂ ਸਨ।

ਆਜੀਵਨ ਕੁੰਵਾਰੇ ਰਹੇ ਅਲਫਰੇਡ ਨੋਬਲ ਦੀ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਭੌਤੀਕੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਡੂੰਘੀ ਰੁਚੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਡਰਾਮੇ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਵੀ ਲਿਖੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਇਆ। 10 ਦਸੰਬਰ 1886 ਨੂੰ ਅਲਫਰੇਡ ਨੋਬਲ 'ਨੋਬੇਲ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ' ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਧਨਰਾਸ਼ੀ ਛੱਡ ਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਏ। ਸਾਲ 1866 ਵਿਚ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ 1867 ਵਿਚ ਇਸ 'ਤੇ ਪੇਟੈਂਟ ਹਾਸਲ ਕਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਲਫਰੇਡ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਹੋ ਗਏ

ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਈਜਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਬੇਹੱਦ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਪਰ ਇਸ ਖੋਜ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣ ਲਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੇ ਦੁਰਉਪਯੋਗ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਅਲਫਰੇਡ ਖੁਦ ਵੀ ਇਸ ਖੋਜ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡਾਇਨਾਮਾਇਟ ਦੇ ਖੋਜ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਕਮਾਈ ਬੇਹੱਦ ਧਨਰਾਸ਼ੀ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।