ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ 12ਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।
Inder Kumar Gujral: 1997 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਐਚਡੀ ਦੇਵਗੌੜਾ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ ਸਨ। ਫਿਰ ਖੇਤਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦਾ ਗੱਠਜੋੜ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਫਰੰਟ ਦੁਚਿੱਤੀ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ। ਇਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਗੁਜਰਾਲ ਘਰ 'ਚ ਹੀ ਸਨ। ਗਠਜੋੜ ਦੇ ਨੇਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਰੇ 'ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਗੁਜਰਾਲ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਉੱਠੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨਾ ਹੈ”।
ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ 12ਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।
1996 'ਚ ਕੇਂਦਰ 'ਚ ਗਠਜੋੜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ ਸੀ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ 161 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਉਭਰੀ ਸੀ। ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਸਰਕਾਰ 13 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਡਿੱਗ ਗਈ। 1 ਜੂਨ 1996 ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦਲ ਦੇ ਐਚਡੀ ਦੇਵਗੌੜਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਦੇਵੇਗੌੜਾ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਹਾਸਲ ਸੀ ਪਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੇ 10 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਡਿੱਗ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਈ ਕਈ ਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ।
ਦਾਅਵੇਦਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ, ਮੁਲਾਇਮ ਸਿੰਘ ਯਾਦਵ, ਜੀਕੇ ਮੂਪਨਾਰ, ਲਾਲੂ ਪ੍ਰਸਾਦ ਯਾਦਵ... ਪਰ ਕਿਸੇ ਇਕ ਨਾਮ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ। ਰਾਸ਼ਿਦ ਕਿਦਵਈ ਨੇ ਅਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰ ਆਫ ਇੰਡੀਆ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।
ਦਰਅਸਲ, ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਸੀ, ਹਰ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਸਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਇਕ ਵਾਰ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੇਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਲਾਇਮ ਇਸ ਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਜੋਤੀ ਬਾਸੂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਉਧਰ ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ ਵੀ ਗੁਜਰਾਲ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਦੋਸਤ ਮੰਨਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਚੁੱਪ ਰਹੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1997 ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ। ਉਹ 19 ਮਾਰਚ 1998 ਤਕ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਹੇ।
'ਗੁਜਰਾਲ ਸਿਧਾਂਤ'
ਆਈਕੇ ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਧਾਂਤ ਦਿਤੇ। ਇਸ ਨੂੰ 'ਗੁਜਰਾਲ ਸਿਧਾਂਤ' ਦਾ ਨਾਂ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 1996 'ਚ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੀਖਣ ਪਾਬੰਦੀ ਸੰਧੀ ਯਾਨੀ ਸੀਟੀਬੀਟੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਜਰਾਲ ਦਾ ਇਕ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਦਬਦਬਾ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨਾਲ ਆਮ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨੇ ਪੈਣਗੇ।
ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਰਸ਼ੀਦ ਕਿਦਵਈ ਅਨੁਸਾਰ, "ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ, ਗੁਜਰਾਲ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਮਾਲਦੀਵ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਨੇਪਾਲ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਭੂਟਾਨ ਵਰਗੇ ਅਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੋ ਵੀ ਵਿਵਾਦ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕਰੇ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਉਮੀਦ ਨਾ ਕਰੋ। '
ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੈਕਤ ਦੱਤਾ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇਕ ਕਿੱਸਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ‘ਗੁਜਰਾਲ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਿਸਰਚ ਐਂਡ ਐਨਾਲਿਸਿਸ ਵਿੰਗ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ i.e. RAW ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਬੁਲਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਅਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿਤੇ। ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਰਾਅ ਕੋਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਆਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ।'
ਗੁਜਰਾਲ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਨਰਮ ਰਵੱਈਏ 'ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕੇ ਗਏ। ਇਕ ਵਾਰ ਗੁਜਰਾਲ 'ਦਿ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ' ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਕੇਪੀ ਨਾਇਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ- ਭਾਰਤੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਨਰਮ ਰਵੱਈਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਨਰਮ ਪਹੁੰਚ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਜਰਾਲ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, "ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਦੇਵਾਂਗਾ? ਮੈਂ ਓਨਾ ਹੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।“
ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੇ ਡੇਗੀ ਸਰਕਾਰ
ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਅਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਕੋਲੀਜਨ ਈਅਰਸ 1996-2012' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, 'ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਬੁਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਸਥਿਰ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਅਪਣੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ' ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ ਕਿਸੇ ਬਹਾਨੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਉਦੋਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹਤਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਜੈਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਅੰਤਰਿਮ ਰਿਪੋਰਟ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ।
ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, "ਜੈਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਅੰਤਰਿਮ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਡੀਐਮਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨੇਤਾ ਐਲਟੀਟੀਈ ਮੁਖੀ ਪ੍ਰਭਾਕਰਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹਤਿਆ ਵਿਚ ਡੀਐਮਕੇ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਨੇਤਾ ਜਾਂ ਪਾਰਟੀ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਮੋਰਚਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਡੀਐਮਕੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਬਾਹਰੋਂ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ' ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਲਈ ਡਿਨਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, "ਫਿਰ ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਡੀਐਮਕੇ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਗਲਤ ਸੰਦੇਸ਼ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਖਰਾਬ ਹੋਵੇ। '
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਬੈਠਕ ਬੁਲਾਈ ਗਈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਂਬਰ ਗੁਜਰਾਲ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਣਬ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੀਤਾਰਾਮ ਕੇਸਰੀ ਕਾਂਗਰਸ 'ਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਥਿਤੀ 'ਚ ਸਨ। ਕੇਸਰੀ ਨੇ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਅਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 28 ਨਵੰਬਰ 1997 ਨੂੰ ਇੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਡਿੱਗ ਗਈ।
ਜਦੋਂ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਦਿਤਾ ਸੀ ਜਵਾਬ
ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੌਰਾਨ ਵਧੀਕੀਆਂ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਸ਼ਾਹ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੱਗਾ ਕਪੂਰ ਨੇ ਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਹੈ, 'ਵਟ ਪ੍ਰਾਈਸ ਪਰਜਰੀ – ਫੈਕਸ ਆਫ ਦਾ ਸ਼ਾਹ ਕਮਿਸ਼ਨ। ' ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਆਈਕੇ ਗੁਜਰਾਲ ਅਤੇ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇਕ ਕਿੱਸਾ ਹੈ। ਗੁਜਰਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਸੀ- ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ 'ਚ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸੈਂਸਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਊਜ਼ ਬੁਲੇਟਿਨ ਮੈਨੂੰ ਦਿਖਾਏ ਜਾਣ।
ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਦੇਖਾਂਗਾ ਕਿ ਕੀ ਸਹੀ ਹੈ, ਕੀ ਗਲਤ ਹੈ”। ਇਸ ਜਵਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਬਹਿਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ। ਗੁਜਰਾਲ ਉਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ।ਘਟਨਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਗੁਜਰਾਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੋਂ ਫੋਨ ਆਇਆ। ਫੋਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ - ਮੈਡਮ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਜਰਾਲ, ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਪਹੁੰਚੇ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੀਰ ਸੰਘਵੀ ਨੂੰ ਦਿਤੇ ਇੰਟਰਵਿਊ 'ਚ ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, 'ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਭਵਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਣ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਥੇ 10:30 ਜਾਂ 11 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਉਦੋਂ ਤਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਆਏ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਖਰਾਬ ਮੂਡ ਵਿਚ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਏਆਈਆਰ ਚੈਨਲ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ' ਸੰਜੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਦੇਖੋ, ਇਹ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ '। ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿਤਾ, "ਦੇਖੋ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਮੈਂ ਉਥੇ ਹਾਂ, ਇਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। '
ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਚੀਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਇਸ 'ਤੇ ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ- ‘ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਤਰੀਕਾ ਸਿੱਖੋ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਵੱਡਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਤੁਹਾਡੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਂ ਦਾ ਮੰਤਰੀ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਡਾ ਨਹੀਂ।' ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਗੁਜਰਾਤ ਕੋਲੋਂ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲਾ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਘੜੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਇਨਕਾਰ
1976 ਵਿਚ ਗੁਜਰਾਲ ਮਾਸਕੋ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਸਨ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਇਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਜਰਾਲ ਵੀ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਐਚਐਮਟੀ ਘੜੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਐਚਐਮਟੀ ਘੜੀਆਂ ਸਿਰਫ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਰੁਤਬੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬ੍ਰੇਜ਼ਨੇਵ ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਆਈ। ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਬੈਠਕੇ ਦੁਭਾਸ਼ੀਏ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਘੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ।
ਇੰਦਰਾ ਦੁਭਾਸ਼ੀਏ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਜਰਾਲ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਕਿਹਾ- 'ਅਪਣੀ ਘੜੀ ਉਤਾਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿਓ। ' ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਦਰਾ ਅਤੇ ਦੁਭਾਸ਼ੀਏ ਰਾਹੀਂ ਬ੍ਰੇਜ਼ਨੇਵ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਕੂਟਨੀਤਕ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਵੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਘੜੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ। ਮੈਂ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘੜੀ ਭੇਜਾਂਗਾ। ' ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਅਪਣਾ ਵਾਅਦਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਬ੍ਰੇਜ਼ਨੇਵ ਲਈ ਭੇਜੀਆਂ। ਇਸ ਕਿੱਸੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਗੁਜਰਾਲ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੀਰ ਸੰਘਵੀ ਨੂੰ ਦਿਤੇ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੰਘਵੀ ਨੇ ਅਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਮੈਨਡੇਟ: ਵਿਲ ਆਫ ਦਿ ਪੀਪਲ' ਵਿਚ ਗੁਜਰਾਲ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਸਾਰਾ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣਾਇਆ।
ਗੁਜਰਾਲ ਦੀ ਸਵੈਜੀਵਨੀ 'ਮੈਟਰਜ਼ ਆਫ ਕੰਸਰਨ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, "ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਰਾਕ ਅਤੇ ਕੁਵੈਤ ਵਿਚਾਲੇ ਸਬੰਧ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸੱਦਾਮ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਖਾਕੀ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਕਮਰ ਉਤੇ ਪਿਸਤੌਲ ਲਟਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਲਿਆ। ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਉੱਥੇ ਸਨ। ਸਾਡੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਸ਼-ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪੀ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਈ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਗਿਆ ਕਿ ਸੱਦਾਮ ਹੁਸੈਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਗਲੇ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ। '
ਖਾੜੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਰਾਜਦੂਤ ਰਹੇ ਕੇਪੀ ਫੈਬੀਅਨ ਨੇ 'ਫਾਰਨ ਅਫੇਅਰਜ਼ ਜਰਨਲ' ਨੂੰ ਦਿਤੇ ਇੰਟਰਵਿਊ 'ਚ ਗੁਜਰਾਲ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਮੁਖੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਖੈਰ, ਇਸ ਬੈਠਕ ਦਾ ਇੰਨਾ ਫਾਇਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਗੁਜਰਾਲ ਕੁਵੈਤ ਵਿਚ ਫਸੇ 1 ਲੱਖ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋਏ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਇੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਰਿਕਾਰਡ ਗਿਨੀਜ਼ ਬੁੱਕ ਆਫ ਵਰਲਡ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:
H. D. Deve Gowda: ਐਚਡੀ ਦੇਵਗੌੜਾ ਦੇ PM ਬਣਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ, ਲਾਲੂ ਬੋਲੇ PM ਬਣਾ ਕੇ ਗਲਤੀ ਕਰ ਦਿਤੀ
P. V. Narasimha Rao: ਭਾਰਤ ਦੇ 9ਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੀਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ, ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ
VP Singh: ਕਿਵੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ; ਇੰਝ ਖੋਹੀ ਸੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ
Rajiv Gandhi News: ਸਵੇਰੇ ਹੋਇਆ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਤਲ, ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ PM ਵਜੋਂ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਸਹੁੰ
Former PM Morarji Desai: ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜੀਉਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਪੀਂਦੇ ਸਾਬਕਾ PM ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ
Delhi News : ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਜੋ ਘੁੰਮਦੇ-ਘੁੰਮਦੇ ਲਾਹੌਰ ਚਲੇ ਗਏ
(For more Punjabi news apart from Story of Inder Kumar Gujral, stay tuned to Rozana Spokesman)
